ка́ша

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне

адз. мн.
Н. ка́ша ка́шы
Р. ка́шы ка́ш
Д. ка́шы ка́шам
В. ка́шу ка́шы
Т. ка́шай
ка́шаю		 ка́шамі
М. ка́шы ка́шах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

ка́ша, -ы, мн. -ы, каш, ж.

1. Густая страва са звараных круп.

Манная к.

Аўсяная к.

2. перан. Разрэджаная маса чаго-н., падобная з выгляду на гэту страву.

Снег ператварыўся ў кашу.

3. перан. Беспарадак, неразбярыха.

У яго ў галаве к.

◊

Бярозавая каша — розгі або дубец, рэмень і пад.

Заварыць кашу — распачаць якую-н. непрыемную, клапатлівую справу.

Кашы не зварыш з кім — не дагаворышся з кім-н., не зробіш справу.

Мала кашы еў — малады, нявопытны, недастаткова дужы.

|| памянш. ка́шка, -і, ДМ -шцы, ж. (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ка́ша прям., перен. ка́ша, -шы ж.;

◊

завари́ть ка́шу завары́ць ка́шу;

ка́ша в голове́ (у кого) ка́ша ў галаве́ (у каго);

ка́ши не сва́ришь (с кем) ка́шы не зва́рыш (з кім);

ма́ло ка́ши ел ма́ла ка́шы еў.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ка́ша ж., в разн. знач. ка́ша;

прасяна́я к. — пшённая ка́ша;

у яго́ ў галаве́ к. — у него́ в голове́ ка́ша;

◊ к. ў ро́це — (у каго) ка́ша во рту (у кого);

даць бяро́завай ка́шы — дать берёзовой ка́ши;

завары́лася к. — завари́лась ка́ша;

ка́шы не зва́рыш — (з кім) ка́ши не сва́ришь (с кем);

бо́ты ка́шы про́сяць — сапоги́ ка́ши про́сят;

ма́ла ка́шы еў — ма́ло ка́ши ел;

расхлёбваць ка́шу — расхлёбывать ка́шу;

ма́слам ка́шу не сапсуе́ш — посл. ка́шу ма́слом не испо́ртишь;

аржана́я к. сама́ сябе́ хва́ліць — посл. ржана́я ка́ша сама́ себя́ хва́лит

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ка́ша, ‑ы, ж.

1. Густая страва з круп, звараных у вадзе або малацэ. Ячная каша. Манная каша. □ Марына паставіла талерку прасянай кашы на малацэ, жоўтай, .. з салодкім пахам. Ермаловіч. Кашы маслам не сапсуеш. Прыказка. // Страва з тоўчанай варанай бульбы. Бульбяная каша.

2. перан. Разрэджаная маса чаго‑н., падобная з выгляду на гэту страву. Вада шырока разальецца, І снег на кашу пабярэцца. Колас. Пад нагамі чвякала каша з мокрага снегу і гразі. Курто.

3. перан. Беспарадак, неразбярыха, калатня. Ён здзіўляўся таму, што жывым і цэлым выбраўся з усёй гэтай кашы. Лынькоў. — От каб цяпер наляцелі самалёты, нарабілі б кашы, — сказаў Шыманскі. Гурскі.

•••

Бярозавая каша — розгі.

Даць бярозавай кашы каму гл. даць.

Заварылася кашы — пачалася якая‑н. непрыемная, заблытаная, клапатная справа.

Заварыць кашу гл. гаварыць.

Каша ў галаве чыёй, у каго — хто‑н. блытана разважае, не мае яснасці ў разуменні чаго‑н.

Кашы не зварыш з кім гл. зварыць.

Мала кашы еў (з’еў) гл. есці.

Хапіць шылам кашы гл. хапіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ка́ша

т. 8, с. 197

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ка́ша ж

1. кул Grütze f -, -n, Brei m -s, -e;

2. (неразбярыха) Durcheinánder n -s, -, Wírrwarr m -s;

◊ у яго́ ў галаве́ ка́ша in séinem Kopf herrscht ein héilloses Durcheinánder;

з ім ка́шы не зва́рыш mit ihm ist es únmöglich éinig zu wérden

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

каша

Том: 15, старонка: 8.

img/15/15-008_0041_Каша.jpg

Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

Ка́ша ’густая страва з круп, звараных у вадзе або малацэ’ (ТСБМ, БРС). Слова вядома ва ўсіх слав. мовах. Параўн. рус. ка́ша, укр. ка́ша, польск. kasza, чэш. kaše, славац. kaša, балг. ка́ша, серб.-харв. ка̏ша, славен. káša, і г. д. Прасл. *kaša. Звычайна тлумачылі як *kāsi̯ā, якое быццам звязана з літ. kóšti ’кадзіць’ (гл. Бернекер, 1, 493; Траўтман, 120 і інш.). Гл. Фасмер, 2, 214. У новыя часы прапанавалі іншыя рашэнні (агляд гл. у Трубачова, Эт. сл., 9, 158–159). Цікавай здаецца ідэя семантычнай рэканструкцыі як «сечка» і, адпаведна, сувязі з *kositi, *česati.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

БА́БІНА КА́ША,

у беларусаў абрадавая страва на радзінах. Каша з прасяных, ячных або грэцкіх круп на малацэ, з яйкамі, мёдам, цукрам, маслам, якую варыла бабка-павітуха. Бабіну кашу падавалі пад канец святочнага абеду, калі пачынаўся «торг» за яе. Пасля «торгу» гаршчок з бабінай кашай заставаўся ў самага шчодрага (звычайна гэта быў кум) госця. Ён разбіваў гаршчок на шчасце нованароджанаму і частаваў усіх кашай на чарапку. У наш час на радзінах замест бабінай кашы па традыцыі ў гаршку падаюць цукеркі, пячэнне і інш.

Т.І.Кухаронак.

т. 2, с. 181

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)