калённый прич., калёный прил.

1. (подвергшийся закалке) гартава́ны;

калёная стрела́ фольк. гартава́ная страла́;

2. (горячий) гара́чы, напа́лены;

калёные у́гли гара́чыя вугалі́, гара́чае вуго́лле;

3. (поджаренный) пра́жаны, прэ́жаны;

калёные оре́хи пра́жаныя (прэ́жаныя) арэ́хі;

◊

вы́жечь калёным желе́зом вы́паліць гара́чым жале́зам.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

гартава́ны

1. прич., тех. калённый, закалённый;

2. прил. калёный;

~ная страла́ — фольк. калёная стрела́

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прэ́жаны

1. прич. жа́ренный; калённый; см. прэ́гчы;

2. прил. (о горохе, семечках и т.п.) жа́реный; (об орехах и т.п. — ещё) калёный

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

◎ Калёныя ў выразе калёныя або вадзяныя арэхі ’расліна Trapa natans’. (Дэмб.). Адпаведнікаў у іншых бел. гаворках як быццам няма. Таксама нельга з упэўненасцю меркаваць аб іншаславянскіх паралелях. Семантыка беларускага слова не вельмі ясная. Вядома, што арэхі ўжывалі ў ежу як у сырым выглядзе, так і прыгатавання. Магчыма, слова неабходна разглядаць як вытворнае ад паліць ’смажыць і да т. п.’, параўн. рус. наўг. калить ’грэць’, кастр. ’кіпяціць ваду’, вяц. калить яйца ’запякаць яйкі ў закрытым гаршку без вады, у печцы’. Іншая магчымасць тлумачэння — сінонім, зафіксаваны таксама на Магілёўшчыне — каменныя арэхі. Калі разумець каменны як цвёрды, то калены ад паліць ’гартаваць’. Параўн. да семантыкі і формы рус. бран. калёный ’цвёрды’: «Кружовник калёный» (СРНГ, 12, 351), хоць тут, магчыма, адпаведнік бел. каляны (rл.). Разам з тым імаверна, што гэта назва адпавядае рус. дыял. колкие орехи, укр. дыял. їжачок, рагатка, ням. Stachelnuß, Spitznuß. У такім разе да калоцьf аднак словаўтварэнне не вельмі яснае. Параўн. рус. сіб. каленная ’расліна змеегалоўнік Dracoccphalum thymiflorum’ прыклад двухсэнсоўны, не выключана, што семантыка менавіта такая і паходзіць таксама ад калоць. Гл. колкай у назвах розных раслін, якія маюць калючкі. рожкі і да т. п. (СРНГ, 14, 137).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

оре́х арэ́х, -ха м.;

оре́х с двойны́м ядро́м спары́ш;

оре́х гре́цкий арэ́х грэ́цкі (вало́скі);

оре́х водяно́й арэ́х вадзяны́;

оре́х калёный арэ́х пра́жаны;

◊

отде́лать (разде́лать) под оре́х вы́рабіць пад арэ́х;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пра́жаны

1. прич. жа́ренный; калённый;

2. прич., обл. жа́ренный;

1, 2 см. пра́жыць 1, 2;

3. прил. (о горохе, семечках и т.п.) жа́реный; (об орехах и т.п. — ещё) калёный;

4. прил., обл. (о сале) жа́реный

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)