Крызіс каланіяльнай сістэмы 5/244

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

каланія́льны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. каланія́льны каланія́льная каланія́льнае каланія́льныя
Р. каланія́льнага каланія́льнай
каланія́льнае		 каланія́льнага каланія́льных
Д. каланія́льнаму каланія́льнай каланія́льнаму каланія́льным
В. каланія́льны (неадуш.)
каланія́льнага (адуш.)		 каланія́льную каланія́льнае каланія́льныя (неадуш.)
каланія́льных (адуш.)
Т. каланія́льным каланія́льнай
каланія́льнаю		 каланія́льным каланія́льнымі
М. каланія́льным каланія́льнай каланія́льным каланія́льных

Крыніцы: krapivabr2012, piskunou2012, prym2009, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

нацыяна́льна-каланія́льны

прыметнік, адносны

адз. мн.
м. ж. н. -
Н. нацыяна́льна-каланія́льны нацыяна́льна-каланія́льная нацыяна́льна-каланія́льнае нацыяна́льна-каланія́льныя
Р. нацыяна́льна-каланія́льнага нацыяна́льна-каланія́льнай
нацыяна́льна-каланія́льнае		 нацыяна́льна-каланія́льнага нацыяна́льна-каланія́льных
Д. нацыяна́льна-каланія́льнаму нацыяна́льна-каланія́льнай нацыяна́льна-каланія́льнаму нацыяна́льна-каланія́льным
В. нацыяна́льна-каланія́льны (неадуш.)
нацыяна́льна-каланія́льнага (адуш.)		 нацыяна́льна-каланія́льную нацыяна́льна-каланія́льнае нацыяна́льна-каланія́льныя (неадуш.)
нацыяна́льна-каланія́льных (адуш.)
Т. нацыяна́льна-каланія́льным нацыяна́льна-каланія́льнай
нацыяна́льна-каланія́льнаю		 нацыяна́льна-каланія́льным нацыяна́льна-каланія́льнымі
М. нацыяна́льна-каланія́льным нацыяна́льна-каланія́льнай нацыяна́льна-каланія́льным нацыяна́льна-каланія́льных

Крыніцы: piskunou2012, prym2009, sbm2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

крах, ‑у, м.

Банкруцтва, разарэнне. Крах банка. Біржавы крах. // перан. Правал, поўная няўдача. Пацярпець крах. Крах каланіяльнай сістэмы.

[Ням. Krach.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

рэзідэ́нт, -а, М -нце, мн. -ы, -аў. м. (спец.).

1. Прадстаўнік каланіяльнай дзяржавы ў пратэктараце.

2. У некаторых краінах: чужаземец, які пастаянна пражывае ў дадзенай дзяржаве.

3. Тайны прадстаўнік разведкі ў якім-н. раёне замежнай дзяржавы.

|| прым. рэзідэ́нцкі, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

крушэ́нне, ‑я, н.

1. Няшчасны выпадак, катастрофа з поездам у дарозе. Крушэнне цягніка. Пацярпець крушэнне. // Гібель судна. Крушэнне парахода.

2. перан.; чаго. Гібель, крах. Крушэнне каланіяльнай сістэмы. Крушэнне надзей.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

гінтэрла́нд

(ням. Hinterland, ад hinter = за + Land = мясцовасць)

2) раён, які прымыкае да прамысловага або гандлёвага цэнтра;

2) уст. прылеглая да заваяванай каланіяльнай тэрыторыі вобласць, на якую дадзеная дзяржава прад’яўляе свае правы.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

БУЛАНЖЭ́ (Boulanger) Жорж Эрнест

(29.4.1837, г. Рэн, Францыя — 30.9.1891),

палітычны дзеяч Францыі, генерал. Удзельнік аўстра-італа-франц. (1859), франц. каланіяльнай (Індакітай, 1852—62) і франка-прускай (1870—71) войнаў, задушэння Парыжскай камуны 1871. У 1886—87 ваен. міністр. У 1887—89 узначальваў шавіністычны рух (буланжызм), які меў на мэце ўсталяванне ваен. дыктатуры, перагляд дэмакр. свабод і роспуск парламента, імкнуўся развязаць рэваншысцкую вайну з немцамі. У 1889 Б. абраны ў палату дэпутатаў, але абвінавачаны ў сувязі з манархістамі, уцёк у Бельгію, дзе скончыў самагубствам.

т. 3, с. 327

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

незале́жны, ‑ая, ‑ае.

1. Які не залежыць ад каго‑, чаго‑н.; самастойны, свабодны. Пры ажыццяўленні правасуддзя па грамадзянскіх справах суддзі і народныя засядацелі незалежныя і падпарадкоўваюцца толькі закону. Грамадзянскі працэсуальны кодэкс БССР. // Які выражае самастойнасць. [Віктар] з незалежным выглядам узяў з Леніных рук кнігу і пайшоў за столік. Ваданосаў. Малады чалавек ішоў павольна, незалежнай хадой гаспадара, высока несучы.. галаву. «Звязда».

2. Самастойны ў міжнародных адносінах; суверэнны. Адсталыя ў мінулым народы вызваляюцца з-пад каланіяльнай залежнасці, на месцы былых калоній і паўкалоній утвараюцца новыя незалежныя дзяржавы. Філімонаў.

•••

Незалежны стан гл. стан ​5.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

шака́л, ‑а, м.

1. Драпежная млекакормячая жывёліна сямейства сабачых, якая харчуецца пераважна мярцвячынай. Сцежкай снягоў тых і дзікіх узлессяў Тур ці шакал Толькі могуць праскочыць. Хведаровіч. Недзе недалёка ў гарах завылі шакалы, вылі тонка і працяжна, нібы плакала малое дзіця... Каваль.

2. перан. Разм. Пра прагнага, драпежнага чалавека. Я чую стогн Афрыкі Каланіяльнай. І гром навальніцы Над Нігерам дальнім; Крык неграў лінчованых За акіянам, Быццё ў эфіры Шакалаў паганых. Танк. Няхай ведаюць гітлераўскія шакалы, што ніякія катаванні і тэрор не зломяць узнятай народнай хвалі супроць нямецкага фашызму. Казлоў.

[Перс.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)