зо́рыць

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. зо́ру зо́рым
2-я ас. зо́рыш зо́рыце
3-я ас. зо́рыць зо́раць
Прошлы час
м. зо́рыў зо́рылі
ж. зо́рыла
н. зо́рыла
Загадны лад
2-я ас. зо́р зо́рце
Дзеепрыслоўе
цяп. час зо́рачы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

зо́рыць несов. смотре́ть, всма́триваться

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

зо́рыць, зору, зорыш, зорыць; незак.

Глядзець, углядацца; сачыць. Марына кланяецца нізка, І Богут зорыць весялей. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

зо́рыць безас высок sich röten

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Зо́рыць ’глядзець’, за́рыцца ’квапіцца, заглядацца на чужое’ (маг. віц., Шат.; Мат. Маг.; З нар. сл.; Шатал.; Нар. сл.). Рус. за́риться ’заглядацца’, пск., маск., сіб. зар́ить ’глядзець, шукаць вачыма’, дыял. зо́рить ’глядзець, сачыць, наглядаць’, укр. зори́ти ’глядзець, сачыць вачыма’, зари́ти ся ’заглядацца’ (Жэлях.). Славен. zóriti ’глядзець, сачыць вачыма’. Таго ж кораня, што зрок, зрэнкі, але з іншай ступенню чаргавання галоснага (zьr‑/zor‑; параўн. узор, надзор). Прасл. корань zьr/zor‑ узыходзіць да і.-е. *gʼher‑ ’прамянець, блішчаць’: літ. žerė́ti ’блішчаць’; параўн. зара. Фасмер, 2, 104; Траўтман, 366; Покарны, 1, 441–442; Варбат, Этимология, 1980, 32. Семантычны пераход ’глядзець’ — ’квапіцца, заглядацца на чужое’ прадстаўлен у зайздросціць, рус. видеть — завидовать і інш. Супрун, Полесье и этногенез славян, 1983, 61.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

разары́ць, -зару́, -зо́рыш і -зары́ш, -зо́рыць і -зары́ць; -зо́рым і -зары́м, -зо́рыце і -зарыце́, -зо́раць і -зара́ць; -заро́ны; зак., каго-што.

Давесці да беднасці, галечы; пазбавіць дастатку, багацця.

Р. сям’ю.

|| незак. разара́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. разарэ́нне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

◎ Надозарку ’назіркам’ (расон., Шатал.). Прэфіксальнае ўтварэнне ад зор-, гл. зорыць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Про́зарна ’ясна’ (Касп.), прозо́рно ’празрыста’ (ТС), празо́рная (труба) ’падзорная’ (Мат. Гом.). Да зорыць, зрок.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

*Зра, зря ’дарма’ (Бяльк.). З рус. зря ’тс’ (гл. Шанскі, 2, З, III) — дзеепрыслоўе ад зреть ’глядзець’ (гл. зрэнкі, зорыць).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пазор ’час перад світаннем’ (Сцяшк. Сл.). Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад *пазорыць < зорыць (гл.), г. зн. ’час, калі становіцца відно’. Параўн. таксама наступнае.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)