змага́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца; незак.
1. з кім-чым, супраць каго-чаго або без дап. Весці барацьбу, спаборнічаць, супраціўляцца, імкнучыся перамагчы.
З. з ворагамі.
З. з канкурэнтамі.
Жыць і з.
2. з чым, супраць чаго. Імкнуцца знішчыць, выкараніць што-н.
З. з забабонамі.
З. супраць вайны.
3. за што. Дамагацца чаго-н., пераадольваючы перашкоды.
З. за свабоду.
4. з чым і без дап. Уступаць у сутыкненне (пра пачуцці, імкненні).
У ім радасць змагалася з зайздрасцю.
У душы змагаліся два пачуцці.
|| наз. змага́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
змага́цца несов.
1. в разн. знач. боро́ться;
жыць і з. — жить и боро́ться;
з. за мір — боро́ться за мир;
з. за першынство́ — боро́ться за пе́рвенство;
у ім ~га́ліся проціле́глыя пачу́цці — в нём боро́лись противополо́жные чу́вства;
з. з недахо́памі — боро́ться с недоста́тками;
2. (с оружием в руках) сража́ться, би́ться; дра́ться;
3. перен. (играть во что-л.) сража́ться, состяза́ться;
◊ з. да апо́шняга — боро́ться до после́днего
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
змага́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
1. з кім. Біцца, ваяваць са зброяй у руках. — Я прыйшла сюды не для таго, каб ратавацца ад смерці. Я прыйшла змагацца, помсціць ворагу, а не берагчы сябе для мужа. Шамякін. Той, хто сынам можа звацца Беларускай стараны, Будзе да канца змагацца На крутых франтах вайны. Астрэйка. // Спаборнічаць у чым‑н. [Сухавараў] лічыў сябе вельмі цікавым кавалерам, з якім такому настаўніку змагацца ніякім чынам немагчыма. Колас. // перан. Уступаць у сутыкненне (пра пачуцці, імкненні і пад.). Толя маўчаў, і ў душы яго змагаліся тры пачуцці: прыкрая злосць на старога .., нейкі сорам і боязь, што .. ён, дзед партызанскі, бачыць і ведае ўсё. Брыль.
2. з чым, супраць чаго. Супраціўляцца чаму‑н., імкнуцца перамагчы або знішчыць што‑н. Змагацца супраць вайны. □ — Яшчэ пяць хвілін я паляжу, і тады буду будзіць Скабакова, — думаю я і змагаюся з цяжкай дрымотай. Чорны.
3. за што. Адстойваць, абараняць што‑н., дамагацца чаго‑н. Змагацца за мір. Змагацца за тэхнічны прагрэс. □ [Фёдар Мікалаевіч:] Вадзіцелі з экскаватаршчыкамі змагаюцца за перавыкананне тэхнічных норм. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
змага́цца
1. (біцца, ваяваць) kämpfen vi (за што-н für, um A), ríngen* vi (um A); (супраць чаго-н gégen A, mit D);
2. спарт wétteifern неаддз vi, wéttstreiten* аддз vi (толькі inf)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Змага́цца ’адстойваць, спаборнічаць, імкнуцца перамагчы’. Укр. змагати́ся ’тс’, польск. zmagać się ’змагчы, імкнуцца перамагчы’, в.-луж. (ці сюды?) zmahać ’хвалявацца (аб вадзе), развявацца (аб флагу)’, н.-луж. zmognuś se ’мацавацца, акрыяць’, чэш. zmáhati ’перамагаць’, zmáhati se ’авалодваць (пра цялесныя і духоўныя станы)’, уст. ’напружвацца’, славац. zmáhať sa ’павялічвацца, умацоўвацца, набываць магчымасць’, славен. zmȃgati ’змагчы, дапамагаць’, zmȃgati se ’перамагаць, перамагацца’, серб.-харв. сма́гати, смо̀ћи ’змагчы, саўладаць, мець у дастатку’, балг. смо̀гвам, макед. смогне ’змагчы’. Ст.-рус. съмогати ’дапамагаць’ (XVI ст.). Прасл. sъmagati (sę) з коранем mag‑/mog‑, гл. магчы; прэфікс sъ дае значэнне ’змагчы’, а чаргаванне o/a пераводзіць дзеяслоў у незакончанае трыванне, выражае працягласць дзеяння.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
змагацца, біцца, ваяваць, весці змаганне, весці барацьбу, весці вайну; дужацца (разм.); барукацца (перан.) □ брацца загрудкі, хапацца загрудкі, ліць кроў, праліваць кроў, ламаць пікі
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
авары́йнасць, -і, ж.
Наяўнасць аварый.
Змагацца з аварыйнасцю на транспарце.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ваява́ць, ваю́ю, ваю́еш, ваю́е; ваю́й; незак.
1. Весці вайну, удзельнічаць у вайне, змагацца.
В. да перамогі.
В. з недахопамі (перан.: змагацца).
2. перан. Сварыцца, буяніць.
Напіўся, вось і ваюе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
урукапа́шную, прысл.
Дзейнічаючы рукамі ці ручной зброяй (біцца, змагацца і пад.).
Пайсці ў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
процібо́рстваваць, -твую, -твуеш, -твуе; -твуй; незак., каму-чаму.
Змагацца супраць каго-, чаго-н., процідзейнічаць.
П. ворагу.
П. злу.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)