Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
зе́рне, -я, зярня́ці, мн. зе́рні, -яў і зярня́ты, -ня́т, н.
1. Плод, семя злакаў (а таксама некаторых іншых раслін).
Ячменнае з.
Кава ў зернях.
2.зб. Насенне хлебных злакаў.
Хлеб у зерні.
3. Невялікі прадмет, крупінка чаго-н.
Жамчужнае з.
4.перан. Ядро, зародак чаго-н. (кніжн.).
З. ісціны.
|| памянш.зярня́тка, -а, мн. -і, -так, н. (да 1 і 3 знач.) ізе́рнетка, -а, мн. -і, -так, н. (да 1 і 3 знач.).
|| прым.зе́рневы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.) ізернявы́, -а́я, -о́е (да 1 і 2 знач.).
Зерневыя (зернявыя) культуры.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зе́рне (род. зярня́ці, мн. зярня́ты, -ня́т) ср.
1. зерно́; (семя бобовых — ещё) боб м., бобо́к м.;
ячме́ннае з. — ячме́нное зерно́;
кака́вавыя зярня́ты — кака́овые бобы́;
2. (мелкая частица, крупинка) зерно́;
3.перен. зерно́; се́мя;
з. пра́ўды — зерно́и́стины;
здаро́вае з. — здоро́вое зерно́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зе́рне, ‑я; мн. зерні, ‑яў і зярняты, ‑нят; н.
1. Дробны плод, семя злакаў; семя некаторых іншых раслін. Андрэй Сцяпанавіч запускаў руку то ў ячмень, то ў пшаніцу, перасыпаў з далоні на далонь зярняты, нюхаў іх.Бялевіч.//зб. Насенне хлебных злакаў. У гэтай будыніне хаваліся галоўныя калгасныя прадукты: зерне, бульба і гародніна.Колас.Камбайн рушыў. Пад нажамі яго зазвінела салома, у бункер пасыпаўся густы струмень важкага зерня.Дуброўскі.
3.перан.; чаго. Зародак, ядро чаго‑н., зыходны пачатак. Водгулле ўсяго таго, што дзеялася на свеце, далятала сюды [у Палессе] .. з такімі напластаваннямі людской фантазіі, што ўжо трудна было вылушчыць з іх зерне праўды.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зе́рнен
1. (семя злакаў) Korn n -(e)s, Körner;
2. (крупінка якога-н рэчыва) Körnchen n -s, -;
3.перан (зародак, ядро) Keim m -(e)s, -e; Kern m -(e)s, -e
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
зерне
Том: 12, старонка: 228.
Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)
Зе́рне ’семя; крупінка’. Рус.зерно́, укр.зерно́, зе́рня́, польск.ziarno, н.-луж.zerno ’зерне’, ’збожжа’, в.-луж.zorno, палаб.źornü ’зерне’, чэш., славац.zrno ’зерне’, ’збожжа’, чэш.zrní, славац.zrnie зборн. ’зерне’, славен.zrnọ, zrne, zrnje зборн. ’зерне’, ’зерне (асобнае)’, серб.-харв.зр̏но, зборн. зрње, балг.зъ̀рно, макед.зрно ’зерне (асобнае)’. Ст.-слав.зръно ’зерне’. Ст.-рус.зерно (XI ст.). Форма зерне першапачаткова была зборнай на ‑ьje ад zьrn‑o: zьrn‑ьje ці памянш. формай на ‑ęt‑: zьrn‑ę (параўн. другасныя памянш. зе́рнетка і зярня́тка). Аснова zьrn‑ роднасная літ.žìrnis ’гарошына’, лат.zir̂ns, ст.-прус.syrne, ням.Korn, лац.grānum ’зерне’. Фасмер, 2, 95–96, Шанскі, 2, З, 90; Махэк₂, 719; Скок, 3, 662–663. Zьrn‑ ўтворана з суфіксам ‑n‑ ад і.-е. кораня *gʼṛ‑ (гл. Покарны, 1, 390–391, дзе, аднак, слав. форм з ‑n‑ няма), які прадстаўлены ў рус.зреть ’спець’ (гл. зары́ць). Траўтман, 372, Фартунатаў, AfslPh, 4, 587; Мейе, Études, 447.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зерне...(атаксама зерня...).
Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню словам: «зерне», «зерневы», напрыклад: зернесушылка, зернеўборачны, зернесаўгас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зерня... (гл.зерне...).
Першая састаўная частка складаных слоў; ужыв. замест «зерне...», калі націск у другой частцы слова падае на першы склад, напр.: зернявоз, зернясейны.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зерне... (а таксама зерня...).
Першая састаўная частка складаных слоў са знач.: які мае адносіны да зерня (у 1 і 2 знач.), напр.: зернедрабілка, зернепадобны, зернеплюшчылка, зернесартавальны, зернесушылка, зернеўвільгатняльнік, зернефураж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
