Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
за́яц, за́йца, мн. зайцы́, -о́ў, м.
1. Невялікі звярок з атрада грызуноў, а таксама футра з яго.
Палахлівы як з.
За двума зайцамі пагонішся — ні аднаго не зловіш (прыказка).
2. Безбілетны пасажыр або глядач, што пранік куды-н. без білета (разм.).
Ехаць зайцам (у знач.прысл.).
|| памянш.ласк.за́йка, -і, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.; ужыв. таксама як ласк. зварот да каго-н.) іза́йчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.; ужыв. таксама як ласк. зварот да каго-н.).
|| прым.зае́чы, -ая, -ае (да 1 знач.).
Заечая натура (перан.: палахлівая).
○
Заечая губа — прыроджанае ненармальнае раздваенне верхняй губы ў чалавека.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
за́яцв разн. знач.за́яц, род. за́йца м.;
земляно́й за́яцзоол. земляны́за́яц;
морско́й за́яцзоол. марскі́за́яц;
◊
погна́ться за двумя́ за́йцами пагна́цца за двума́ за́йцамі;
уби́ть двух за́йцев забі́ць двух за́йцаў;
е́хать за́йцеме́хаць за́йцам;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
за́яц (род. за́йца) м., в разн. знач.за́яц;
забі́ць за́йца — уби́ть за́йца;
каўне́р з за́йца — воротни́к из за́йца;
е́хаць за́йцам — е́хать за́йцем;
○ земляны́ з. — земляно́й за́яц;
◊ ганя́цца за двума́ зайца́мі — гоня́ться за двумя́ за́йцами;
забі́ць двух зайцо́ў — уби́ть двух за́йцев;
за двума́ зайца́мі паго́нішся, ніво́днага не зло́віш — посл. за двумя́ за́йцами пого́нишься, ни одного́ не пойма́ешь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
за́яц, зайца, м.
1. Невялікі звярок атрада грызуноў, з доўгімі заднімі нагамі, доўгімі вушамі і кароткім хвастом. Заяц-бяляк. Заяц-русак. □ Па густым зарасніку, як вецер, праімчаўся спуджаны некім касавокі заяц.Якімовіч.// Футра гэтага звярка. // Мяса зайца як ежа; заячына.
2.Разм. Пра безбілетнага пасажыра. З запіскаю ад Баўдзея пайшоў Лабановіч на Новы Свет.. шукаць таго спрытнага обер-кандуктара, што жыў на грошы ад правозу безбілетных пасажыраў, або «зайцаў», як іх там называлі.Колас.
•••
Забіць двух зайцаўгл. забіць.
Пагнацца за двума зайцамігл. пагнацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Заяц (сузор’е) 4/537, 556—557 (карта), 597
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
за́яцм.
1.заал. (звярок) Háse m -n, -n; (самец) Rámmler m -s, -;
за́яц-руса́к Féldhase m;
за́яц-бяля́к Schnéehase m;
2.разм. (безбілетны пасажыр) blínder Passagier [-´ʒi:r] (на самалёце, караблі); Schwárzfahrer m -s, - (на аўтобусе, у цягніку);
е́хаць за́йцам als blínder Passagíer réisen; schwárzfahren*аддз.vi (s);
◊
за двума́ зайца́мі паго́нішся, ніво́днага не зло́віш wer zwei Hásen jagt, fängt gar kéinen;
забі́ць адны́м стрэ́лам двух зайцо́ў zwei Flíegen mit éiner Kláppe schlágen*
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ЗА́ЯЦ
(лац. Lepus),
сузор’е Паўд. паўшар’я неба. Размешчана пад сузор’ем Арыён паміж Вял. Псом і Эрыданам. Найб. яркія зоркі 2,6 і 2,8 візуальнай зорнай велічыні; 40 зорак ярчэй 6-й зорнай велічыні. На тэр. Беларусі відаць ў канцы восені і зімой. Гл.Зорнае неба.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ЗА́ЯЦ (Зайцаў) Сцяпан Іванавіч
(25.12.1903, г.п. Клічаў Магілёўскай вобл. — 7.5.1942),
адзін з арганізатараў і кіраўнікоў Мінскага патрыятычнага падполля ў Вял.Айч. вайну. Напярэдадні вайны заг. зямельнага аддзела Мінскага райвыканкома. З першых дзён вайны вёў актыўную барацьбу супраць захопнікаў, адзін з ініцыятараў і арганізатараў Камароўскай падп. групы, з канца ліст. 1941 чл. Мінскага падп. гаркома КЛ(б)Б. У 1942 арыштаваны і закатаваны.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
«ЗА́ЯЦ»,
«Заёнец», бел.нар. танец. Муз. памер . Тэмп жвавы. Бытуе пераважна на Бел. Палессі. Паводле запісаў М.Федароўскага, на Гродзеншчыне «З.» танцавалі ўдваіх. Танцоры спрытна перабіралі нагамі над пакладзенымі накрыж паленамі, стараючыся не зачапіць іх. Танец суправаджаўся прыпеўкамі. На Гомельшчыне ў падобных варыянтах «З.» чаргуюцца павольныя і хуткія часткі ў суправаджэнні прыпевак. Часта танец выконвае адзін чалавек.
Літ.:
Алексютович Л.К. Белорусские народные танцы, хороводы, игры. Мн., 1978. С. 69.
