Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
за́хад, -у, М -дзе, м.
1. Адзін з чатырох бакоў свету і напрамак, процілеглы ўсходу; частка гарызонту, дзе заходзіць сонца.
2. Мясцовасць, размешчаная ў гэтым напрамку, а таксама («З» вялікае) краіны Заходняй Еўропы і Амерыкі.
Мастацтва Захаду.
|| прым.захо́дні, -яя, -яе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
За́хадII, -ду м. (страны Западной Европы и Америки) За́пад
за́хадI, -ду м.
1. (сторона, противоположная востоку) за́пад;
на з. ад Мі́нска — на за́пад от Ми́нска;
2. (светил) зака́т, захо́д;
◊ паўднёвы з. — ю́го-за́пад;
паўно́чны з. — се́веро-за́пад
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
за́хад, ‑у, М ‑дзе, м.
1. Апусканне (сонца, радзей — аб іншых свяцілах) за лінію гарызонта. [Максім Сцяпанавіч з Верай Антонаўнай] глядзелі на мора, на захад сонца — вялікага, крыху прыплясканага, вогненнага.Карпаў.// Час, калі сонца заходзіць, апускаецца за лінію гарызонта. На захадзе сонца, стомлены і галодны, вяртаўся Міхаіл Парфенчык дадому.Шчарбатаў.// Частка гарызонта, дзе заходзіць сонца. Вячэрняя зара ўжо ахапіла захад.Чарнышэвіч.// Вогненна-чырвоная афарбоўка неба над гарызонтам у той час, калі заходзіць сонца. Пявунні даўно ўжо ўвайшлі ў цень ад высокага бору, а ўзняты іхнімі босымі нагамі пыл павіс над дарогай, румяніцца воблакам у праменнях захаду.Ракітны.Калі [Іван і Сымон] вярнуліся, рака ўжо адлюстравала барвовы захад.Данілевіч.
2. Адзін з чатырох напрамкаў свету, процілеглы ўсходу. Паўнеба на захадзе было пакрыта агромністай цёмнай хмарай.Лынькоў.// Напрамак, процілеглы ўсходу. Машыны, танкі, артылерыя ішлі бесперапыннай плынню ў адным кірунку — на захад.Шамякін.// Мясцовасць, частка краіны, дзяржавы, размешчаная ў гэтым напрамку.
3.(з вялікай літары). Краіны Заходняй Еўропы і Амерыкі ў процілегласць краінам сацыялістычнай садружнасці.
•••
Паўднёвы захад — а) напрамак паміж поўднем і захадам; б) мясцовасць, частка краіны, дзяржавы, размешчаная ў гэтым напрамку.
Паўночны захад — а) напрамак паміж поўначчу і захадам; б) мясцовасць, частка краіны, дзяржавы, размешчаная ў гэтым напрамку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
за́хадм
1. (сонцаі г. д.) Úntergang m -(e)s, -gänge;
за́хад со́нца Sónnenuntergang m;
2. (напрамак свету) Wésten m -s;
на за́хадзе im Wésten;
3. (заходнія краіны) Wésten m -s, Ókzident m -(e)s; das wéstliche Áusland
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
За́хад ’захад сонца, іншых свяціл; краіна свету’. Рус.заход ’захад, сонца, свяціл’, укр.за́хі́д ’тс’, за́хід ’краіна свету’, польск.zachód ’час захаду сонца, краіна свету’, ’клопат’, н.-луж.zachod ’мінулае’, в.-луж.zachod ’уваход’, чэш.уст.дыял.záchod ’захад (сонца)’, чэш., славац.zachód ’туалет’, славен.zahòd ’захад (сонца), краіна свету’, ’абход’, ’клазет’, серб.-харв.за́ход ’захад (сонца), краіна свету’, ’клазет’, балг.за́ход ’уваход’, ’клазет’. Ст.-слав.заходъ ’захад сонца’, ’клазет’. Ст.-рус.заходъ ’захад сонца’, ’клазет’. Бязафіксны назоўнік, суадносны з xodъ (гл. ход), утвораны, відаць, з чаргаваннем галоснага ад дзеяслова za‑xed‑ti (x < s пасля i, u, r у прэфіксах pri‑, u‑, per‑, а потым x > š перад e: za‑šed‑ti; параўн. рус.зашедший, восшествие). Знач. ’краіна свету’, магчыма, замацавалася пад польск. уздзеяннем. Брукнер, 181; Фасмер, 4, 252–253; Шанскі, 2, З, 72, 73.