Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
зато́р, -у, м.
Затрымка ў руху ад скучанасці людзей, транспарту або іншых прадметаў, што перамяшчаюцца ў адным напрамку.
На скрыжаванні дарог утварыўся з.
З. лёду на рацэ.
|| прым.зато́рны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
зато́рв разн. знач.зато́р, -ру м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зато́рI, -ру м., в разн. знач.зато́р; (скопление кого-, чего-л., задерживающее движение — ещё) про́бка ж.; (нагромождение льда во время ледохода — ещё) зажо́р;
у галаве́ кало́ны ўтвары́ўся з. — в голове́ коло́нны образова́лся зато́р (образова́лась про́бка);
узарва́ць ~ры лёду на рацэ́ — взорва́ть зато́ры (зажо́ры) льда на реке́;
з. у рабо́це — зато́р в рабо́те
зато́рII, -ру м., спец. (смесь для брожения) зато́р
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
зато́р1, ‑у, м.
1. Скучанасць людзей, транспарту або іншых прадметаў, якія перамяшчаюцца ў адным напрамку, а таксама затрымка руху ў месцах такой скучанасці; пробка (у 2 знач.). Пранесліся савецкія бамбардзіроўшчыкі, неўзабаве ў галаве калоны пачуліся выбухі. Утварыўся затор.Гурскі.Каб рэгуліроўшчык ведаў, што там затор, «пробка», ён бы ўсе машыны пусціў у аб’езд, па другой вуліцы.Жычка.// Скопішча крыг на рацэ вясной, бярвення ў час лесасплаву і пад. Воддаль чуліся гулкія выбухі — гэта ўзрывалі заторы [лёду] ля моста і ніжэй па рацэ.Хадкевіч.Увесь лес, які ішоў з вярхоўяў ракі, трэба было прапусціць так, каб ні адно бервяно не засталося на беразе і каб не ўтваралася затораў.Чарнышэвіч.
2.перан.Разм. Затрымка ў рабоце. — Не вырас яшчэ свой лес, а таму і з будаўніцтвам заторы.Лупсякоў.
зато́р2, ‑у і ‑а, м.
Спец.
1.‑у. Сумесь, прызначаная для браджэння пры вырабе гарэлкі, піва і інш.
2.‑а. Колькасць брагі, якая пераганяецца за адзін раз для атрымання гарэлкі, а таксама гарэлка, атрыманая ў выніку такой перагонкі. Радзівон выгнаў.. аж два заторы. Прыдалася гарэлка добрая.Сачанка.— Выгналі адзін затор, я хапануў першака — і мора па калена.Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
зато́рм
1. Stóckung f -, -en;
зато́р у ву́лічным ру́ху Verkéhrsstockung f;
2. (ледзяны) Éisstauung f -, -en, Éisstau m -(e)s, -e
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Зато́р1 ’скучанасць людзей, сродкаў транспарту, крыгі і выкліканая ёю затрымка руху’. Рус., укр.затор, польск.zator ’тс’, славен.zator ’пагібель, прыгнечанне’, серб.-харв.за́тор ’пагібель’, макед.затор ’знішчэнне’. Ст.-рус.заторь ’затор1’ (XVII ст.). Параўн. балг.дыял.затра ’згуба’. Прасл.zatorь < za‑ter‑ti (гл. церці) як бязафіксны аддзеяслоўны назоўнік з чаргаваннем галосных: першаснае значэнне ’тое, што трэцца’. Параўн. рус.тор ’дарога, люднае месца’, торить ’пракладваць дарогу’ (Фасмер, 4, 81). Гл. зато́р2.
Зато́р2 ’сумесь для браджэння пры вырабе гарэлкі, піва і г д.’ Рус., укр.затор ’тс’, польск.zacier, уст.zatorСт.-рус.заторь ’затор’ (XVII ст.). Бязафіксны назоўнік з чаргаваннем галоснага ад дзеяслова za‑ter‑ti (гл. церці) з першасным значэннем ’тое, што заціраецца’ (параўн. зацірка) паўн.-слав. пашырэння. Гл. зато́р1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зато́р
1. Нагрувашчванне лёду ў час разводдзя на рэках або азёрах (БРС). Тое ж туру́н (Слаўг.).
2. Шлюз (Слаўг.).
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)