запа́с, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Тое, што назапашана, сабрана для чаго-н.; тое, што маецца для скарыстання.
Харчовыя запасы.
Запасы паліва.
Непарушны з.
З. ведаў (перан.). У з. або на з. (на выпадак, калі спатрэбіцца). У нас яшчэ ёсць многа часу ў запасе (маецца ў нашым распараджэнні).
2. Загнуты за шво лішак тканіны, які пакідаюць на выпадак, калі спатрэбіцца павялічыць у шырыню або даўжыню якую-н. частку адзення.
Сукенка з запасам.
3. Катэгорыя грамадзян, якія прайшлі вайсковую службу і прызываюцца зноў у войска ў выпадку неабходнасці.
Перавесці ў з.
Прызваць з.
|| прым. запасны́, -а́я, -о́е (да 1 і 3 знач.).
З. выхад.
З. ігрок.
З. полк.
Прызыў запасных (наз.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
запа́с в разн. знач. запа́с, -су м.;
◊
про запа́с на запа́с, у запа́с;
запа́с карма́на не дерёт посл. запа́с бяды́ не чы́ніць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
запа́с, -су м., в разн. знач. запа́с; (полупродуктов, заготовок — ещё) заде́л;
з. папе́ры — запа́с бума́ги;
~сы на́фты — запа́сы не́фти;
усе́ ~сы вы́йшлі — все запа́сы вы́шли;
няма́ ~су — нет запа́са (заде́ла);
у яго́ бага́ты з. ве́даў — у него́ бога́тый запа́с зна́ний;
вы́пусціць з. з рукава́ — вы́пустить запа́с из рукава́;
○ залаты́ з. — золото́й запа́с;
◊ на з.; у з. — про запа́с;
з. бяды́ не чы́ніць — посл. запа́с карма́на не дерёт
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
запа́с, ‑у, м.
1. Тое, што назапашана; пэўная колькасць чаго‑н., прыгатаванага на будучае. Харчовыя запасы. Запасы на зіму. □ Велізарныя запасы хлеба былі звалены на станцыі. Лынькоў. Выходзяць запасы патронаў, Не стала ні кроплі вады. Бачыла.
2. звычайна мн. (запа́сы, ‑аў). Пэўная колькасць чаго‑н., якая ёсць у наяўнасці дзе‑н., у чыім‑н. распараджэнні. Запасы нафты. Запасы вільгаці ў глебе.
3. перан. Колькасць, аб’ём чыіх‑н. ведаў, здольнасцей, пачуццяў. Слоўнікавы запас вучня. Запас ведаў. □ У Макара знаходзяцца і трапныя словы і невычэрпны запас энергіі, выдумкі. Хромчанка.
4. Разм. Лішак тканіны за швом, які пакідаюць на выпадак, калі спатрэбіцца растачыць шво. Сукенка з запасам. // Увогуле лішак чаго‑н., перавышэнне нормы, меры і пад. Адзін з чырвонаармейцаў заўважыў, што катух не шчыльна прылягае да сцяны, паміж сцяной і катухом так каля паўаршына яшчэ запасу. Крапіва.
5. Катэгорыя грамадзян, якія стаяць на воінскім уліку і могуць быць выкарыстаны ў часе вайны. Афіцэр запасу. Перавесці ў запас.
•••
Загнаць запас гл. загнаць.
У запасе — назапашана; ёсць. Дзень у мяне быў у запасе і я вырашыў навесці парадак у сваім жыллі. Ракітны.
У запас; на запас — на ўсякі выпадак, на будучае. Шульц меў магчымасць гатаваць некаторую колькасць прадукцыі ў запас. Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запа́с м
1. Vórrat m -(e)s, -räte (чаго-н an D);
запа́сы харчава́ння Lébensmittelvorräte pl;
2. (наяўны стан) Bestánd m -(e)s, -stände;
авары́йны запа́с Nótvorrat m;
3. перан Schatz m -es, Schätze;
запа́с слоў Wórtschatz m;
запа́с ве́даў Kénntnisse pl;
запа́с ча́су Zéitreserve [-və] f -, -n;
4. кравец Éinschlag m -(e)s, -schläge;
5. вайск Resérve [-və] f -, -n;
звальня́ць у запа́с вайск in die Resérve versétzen;
◊ мець у запа́се vórrätig háben;
на запа́с auf Vórrat; für álle Fälle (на усялякі выпадак);
◊ хто жыве́ без запа́су, той гі́не без ча́су ≅ Vórsorge verhütet Náchsorge
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Запа́с ’прыгатаванае на будучае’. Рус., укр. запа́с, польск. zapas ’тс’. Ст.-рус. запасъ ’запас’ (XV ст.). Параўн. польск. zapas, чэш., славац. zápas ’спаборніцтва’, серб.-харв. за̀пас ’тое, што ахапляецца адным закідам мярэжы’. Балг., макед. запас ’рэзерв’ (ваен.) < рус., БЕР, 1, 601. Серб.-харв. ад за̀пасати ’змяшчаць нешта вакол пояса’ (гл. пас 1 ’пояс’), ’абкружаць’. Такога ж паходжання (ад ’брацца за пояс, пас’) чэш., славац., польск. Махэк₂, 709, Брукнер, 645. Рус. запас Праабражэнскі (1, 242; 2, 22), як і спасать, опасный, звязвае з пасти (гл. пасвіць), таксама Фасмер, 2, 78. Шанскі (2, З, 52) удакладняе: ад пасти ’берагчы, захоўваць’. Гэта магчыма. Аднак нельга выключаць і паходжання ўсх.-слав. і польск. слоў ад таго ж кораня пас ’пояс’: ’вогненны запас для агнястрэльнай зброі’ (адно са старажытных значэнняў), як і прыпас ’тое, што знаходзіцца за поясам’ з далейшым развіццём значэння. У карысць гэтага, між іншым рус. запас ’улоў з рыбалоўнай снасці’ (Даль).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
запас, прыпас, рэзерв, фонд; рэсурсы (мн.); багаж, арсенал (перан.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
энзэ́ нескл., м., разг. (недатыка́льны запа́с) энзэ́ (неприкоснове́нный запа́с)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
впрок нареч.
1. (в запас) на запа́с, у запа́с;
заготовля́ть впрок нарыхто́ўваць на (у) запа́с;
2. в знач. сказ. (в пользу) на кары́сць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
прыпа́сы, -аў. -аў.
Прадукты, матэрыялы, нарыхтаваныя ў запас.
Харчовыя п.
Агнястрэльныя п. (снарады, патроны).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)