Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
запа́с, -у, мн. -ы, -аў, м.
1. Тое, што назапашана, сабрана для чаго-н.; тое, што маецца для скарыстання.
Харчовыя запасы.
Запасы паліва.
Непарушны з.
З. ведаў (перан.). У з. або на з. (на выпадак, калі спатрэбіцца). У нас яшчэ ёсць многа часу ў запасе (маецца ў нашым распараджэнні).
2. Загнуты за шво лішак тканіны, які пакідаюць на выпадак, калі спатрэбіцца павялічыць у шырыню або даўжыню якую-н. частку адзення.
Сукенка з запасам.
3. Катэгорыя грамадзян, якія прайшлі вайсковую службу і прызываюцца зноў у войска ў выпадку неабходнасці.
Перавесці ў з.
Прызваць з.
|| прым.запасны́, -а́я, -о́е (да 1 і 3 знач.).
З. выхад.
З. ігрок.
З. полк.
Прызыў запасных (наз.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
запа́св разн. знач.запа́с, -су м.;
◊
про запа́с на запа́с, у запа́с;
запа́с карма́на не дерётпосл.запа́с бяды́ не чы́ніць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
запа́с, -су м., в разн. знач.запа́с; (полупродуктов, заготовок — ещё) заде́л;
з. папе́ры — запа́с бума́ги;
~сы на́фты — запа́сы не́фти;
усе́ ~сы вы́йшлі — все запа́сы вы́шли;
няма́ ~су — нет запа́са (заде́ла);
у яго́ бага́ты з. ве́даў — у него́ бога́тый запа́с зна́ний;
вы́пусціць з. з рукава́ — вы́пустить запа́с из рукава́;
○ залаты́ з. — золото́й запа́с;
◊ на з.; у з. — про запа́с;
з. бяды́ не чы́ніць — посл.запа́с карма́на не дерёт
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
запа́с, ‑у, м.
1. Тое, што назапашана; пэўная колькасць чаго‑н., прыгатаванага на будучае. Харчовыя запасы. Запасы на зіму. □ Велізарныя запасы хлеба былі звалены на станцыі.Лынькоў.Выходзяць запасы патронаў, Не стала ні кроплі вады.Бачыла.
2.звычайнамн. (запа́сы, ‑аў). Пэўная колькасць чаго‑н., якая ёсць у наяўнасці дзе‑н., у чыім‑н. распараджэнні. Запасы нафты. Запасы вільгаці ў глебе.
3.перан. Колькасць, аб’ём чыіх‑н. ведаў, здольнасцей, пачуццяў. Слоўнікавы запас вучня. Запас ведаў. □ У Макара знаходзяцца і трапныя словы і невычэрпны запас энергіі, выдумкі.Хромчанка.
4.Разм. Лішак тканіны за швом, які пакідаюць на выпадак, калі спатрэбіцца растачыць шво. Сукенка з запасам.// Увогуле лішак чаго‑н., перавышэнне нормы, меры і пад. Адзін з чырвонаармейцаў заўважыў, што катух не шчыльна прылягае да сцяны, паміж сцяной і катухом так каля паўаршына яшчэ запасу.Крапіва.
5. Катэгорыя грамадзян, якія стаяць на воінскім уліку і могуць быць выкарыстаны ў часе вайны. Афіцэр запасу. Перавесці ў запас.
•••
Загнаць запасгл. загнаць.
У запасе — назапашана; ёсць. Дзень у мяне быў у запасе і я вырашыў навесці парадак у сваім жыллі.Ракітны.
У запас; на запас — на ўсякі выпадак, на будучае. Шульц меў магчымасць гатаваць некаторую колькасць прадукцыі ў запас.Гартны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запа́см
1. Vórrat m -(e)s, -räte (чаго-н an D);
запа́сы харчава́ння Lébensmittelvorräte pl;
2. (наяўныстан) Bestánd m -(e)s, -stände;
авары́йны запа́с Nótvorrat m;
3.перан Schatz m -es, Schätze;
запа́с слоў Wórtschatz m;
запа́с ве́даў Kénntnisse pl;
запа́с ча́су Zéitreserve [-və] f -, -n;
4.кравецÉinschlag m -(e)s, -schläge;
5.вайск Resérve [-və] f -, -n;
звальня́ць у запа́свайск in die Resérve versétzen;
◊ мець у запа́се vórrätig háben;
на запа́с auf Vórrat; für álle Fälle (наусяляківыпадак);
◊ хто жыве́ без запа́су, той гі́не без ча́су ≅ Vórsorge verhütet Náchsorge
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Запа́с ’прыгатаванае на будучае’. Рус., укр.запа́с, польск.zapas ’тс’. Ст.-рус.запасъ ’запас’ (XV ст.). Параўн. польск.zapas, чэш., славац.zápas ’спаборніцтва’, серб.-харв.за̀пас ’тое, што ахапляецца адным закідам мярэжы’. Балг., макед.запас ’рэзерв’ (ваен.) < рус., БЕР, 1, 601. Серб.-харв. ад за̀пасати ’змяшчаць нешта вакол пояса’ (гл. пас1 ’пояс’), ’абкружаць’. Такога ж паходжання (ад ’брацца за пояс, пас’) чэш., славац., польск.Махэк₂, 709, Брукнер, 645. Рус.запасПраабражэнскі (1, 242; 2, 22), як і спасать, опасный, звязвае з пасти (гл. пасвіць), таксама Фасмер, 2, 78. Шанскі (2, З, 52) удакладняе: ад пасти ’берагчы, захоўваць’. Гэта магчыма. Аднак нельга выключаць і паходжання ўсх.-слав. і польск. слоў ад таго ж кораня пас ’пояс’: ’вогненны запас для агнястрэльнай зброі’ (адно са старажытных значэнняў), як і прыпас ’тое, што знаходзіцца за поясам’ з далейшым развіццём значэння. У карысць гэтага, між іншым рус.запас ’улоў з рыбалоўнай снасці’ (Даль).