Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
жывёла, -ы, мн. -ы, -вёл, ж.
1. Усякая жывая істота, арганізм, якія маюць здольнасць рухацца і адчуваць і харчуюцца ў адрозненне ад раслін гатовымі арганічнымі злучэннямі.
Тыпы і віды жывёл.
Беспазваночныя жывёлы.
Дзікія жывёлы.
2.зб. Свойская сельскагаспадарчая скаціна.
Накарміць жывёлу.
3.перан. Пра чалавека, які вызначаецца грубымі, нізкімі паводзінамі, учынкамі і пад. (разм., лаянк.).
|| прым.жывёльны, -ая, -ае.
Ж. свет.
Ж. арганізм.
Жывёльныя пабуджэнні.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
жывёлаж.
1. (живое существо) живо́тное ср.;
2.собир. скот м., скоти́на;
3.перен., бран. скот м., скоти́на
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
жывёла, ‑ы, ж.
1. Усякая жывая істота, акрамя раслін. Дзікія жывёлы. Млекакормячыя жывёлы.// Усякая жывая істота ў процілегласць чалавеку. Ні чалавек, ні жывёла не можа ступіць на гэтыя нетры Гнілога балота.Колас.
2.зб. Свойская сельскагаспадарчая скаціна і птушка. Племянная жывёла. Пагалоўе жывёлы. Буйная рагатая жывёла. □ Другі гурток другой жывёлы, Дзесятак кур, пявун вясёлы Каля платоў чарвей шукалі.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
жывёлаж.
1. (жывая істота) Tier n -(e)s, -e;
пазвано́чная жывёла Wírbeltier n;
2.с.-г. (скаціна) Vieh n -(e)s;
буйна́я рага́тая жывёла Ríndvieh n, Rínder pl;
мало́чная жывёла Mílchkühe pl, Mílchvieh n;
мясна́я жывёла Mástvieh n, Másttiere pl;
пагало́ўе жывёлы Víehbestand m -(e)s, -stände;
утрыма́нне жывёлы Víehhaltung f -
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Жывёла ’жывая істота’, зборн. ’свойская скаціна’ (ТСБМ). Польск.żywioła ’свойская скаціна’. Параўн. славен.živâl ’жывёла’. Слав. мовы захоўваюць асобныя словы з суф. ‑ela, ‑ola (напр., чэш.mrtvola ’труп’). Аднак не хапае падстаў для атаясамлівання славен. слова з бел., хаця наяўнасць літ.gývolis, gyvulỹs ’жывая істота, жывёла’ ўказвае на магчымасць яшчэ прасл.-балт. узаемадзеяння (Безлай, Radovi XXXV, Odjeljenje društvenih nauka, 12. Sarajevo, 1969, 92) і нават уплыву. Ст.-бел. ведала живиолъ, живелъ ’стыхія’ (XVI ст. Скарына; Булыка, Запазыч., 114) з польск.żywioł, дзе, як сведчыць Брукнер (670), так у XVI ст. тлумачылі і лац.animal (а не толькі element). Таму бел.жывёла, відаць, таксама з польск. Лаўчутэ, Сл. балт., 45.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жывёла...
Першая састаўная частка складаных слоў са знач.: які мае адносіны да жывёлы, напр.: жывёлабоец, жывёлагадовец, жывёлалячэбніца, жывёланарыхтоўка, жывёлапрамысловец.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
БУЙНА́Я РАГА́ТАЯ ЖЫВЁЛА,
парнакапытная жвачная жывёласям. пустарогіх. Належыць да жвачных (ператраўляе корм, багаты клятчаткай, — сена, салому, зялёны корм, караняплоды і інш.). Уключае свойскія формы (быкі і каровы), якія належаць да роду сапраўдных быкоў, а таксама якаў, гаялаў, бізонаў, зуброў. Свойская буйная рагатая жывёла (паходзіць ад тура, прыручанага каля 8 тыс.г. назад) дае малако і мяса, сыравіну для лёгкай прам-сці, угнаенні для сельскай гаспадаркі. Асаблівасці экстэр’еру буйнай рагатай жывёлы звязаны з кірункам прадукцыйнасці (малочным або мясным), кліматычнымі зонамі і тэхналогіяй гадоўлі. На Беларусі асн. планавая парода — чорна-пярэстая парода малочнага кірунку (98% пагалоўя). Гадуюць таксама жывёл малочных і малочна-мясных парод: чырвоную беларускую, сіментальскую, швіцкую, кастрамскую, галандскую, з мясных — шаралезскую, лімузінскую, мен-анжу і герафордскую.
Каровы жывуць каля 20 гадоў, рэдка 35, быкі 15—20 гадоў. Палавая спеласць у цялушак настае ў 9—10, у быкоў у 9—11 месяцаў. Першы ацёл ва ўзросце 26—30 месяцаў. Працягласць цельнасці 280—290 сутак. Тэрмін гасп. выкарыстання малочных кароў 5—10, племянных жывёл для ўзнаўлення статка 8—10 гадоў. Маладняк на мяса забіваюць пасля адкорму або нагулу ў 16—20 месяцаў. Гл. таксама Буйной рагатай жывёлы гадоўля.