жа́рыць

дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. жа́ру жа́рым
2-я ас. жа́рыш жа́рыце
3-я ас. жа́рыць жа́раць
Прошлы час
м. жа́рыў жа́рылі
ж. жа́рыла
н. жа́рыла
Загадны лад
2-я ас. жа́р жа́рце
Дзеепрыслоўе
цяп. час жа́рачы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

жа́рыць, -ру, -рыш, -рыць; незак. (разм.).

1. Моцна прыпякаць.

Нясцерпна жарыла сонца.

2. Рабіць што-н. з азартам.

Ж. польку.

Ж. з гармат.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

жа́рыць несов., разг. (делать что-л. с азартом) жа́рить

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

жа́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.

Разм.

1. Моцна прыпякаць. Жарыць-скварыць сонца, Ліст не скалыхнецца, Горача бясконца, Рагамі пот льецца. Колас.

2. Рабіць што‑н. заўзята, з азартам. Жарыць польку. Жарыць у карты. Жарыць з гармат. □ Штык зламаў — крышы прыкладам, Збіў прыклад — жар кулаком. Колас. // Бурна, з сілай праяўляцца (пра з’явы прыроды). Дождж жарыць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

жа́рыць м разм

1. (моцна прыпякаць):

со́нца жа́рыць die Sónne brennt [sticht];

2. разм (рабіць што-н з азартам):

жа́рыць на па́мяць цэ́лыя старо́нкі gánze Séiten áuswendig hérsagen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

Жа́рыць 1 ’смажыць’ (Нас., Сцяшк. МГ), ’моцна прыпякаць’ (ТСБМ). Рус. жа́рить ’смажыць’, ’моцна прыпякаць’, укр. жа́рити ’тс’, польск. żarzyć ’распальваць’, чэш. žářiti ’спальваць’, славац. žiarit ’выпраменьваць цяпло, святло; пячы (на агні)’, балг. жа̀ря, макед. жа́ри, серб.-харв. жа́рити ’грэць (аб сонцы)’, ’жаліць (пра крапіву)’, балг. рэдк. ’пячы (смажыць) на агні’, славен. žaríti ’распальваць’, ’выпраменьваць’, ’пячы на вуголлях’. Ст.-рус. жарити ’смажыць’ (XVII ст.). Ц.-слав. жарити ’frigere’ (Міклашыч, Lex. palaeosl.) энантыясемія?. Дзеяслоў утвораны ў прасл. з суфіксам *‑i‑ti на базе кораня *žar‑ (гл. жар).

Жа́рыць 2 ’рабіць што-н. заўзята, з азартам’ (ТСБМ), ’моцна біць’ (Касп.), ’сцёбаць’, ’моцна ісці (пра дождж)’ (Сл. паўн.-зах.). Рус. жа́рить ’рабіць што-н. заўзята’, укр. жа́рити ’тс’. Развіццё значэння жа́рыць 1, верагодна, праз этап ’моцна прыпякаць’ шляхам абагульнення семы ’моцна’ з магчымай канкрэтызацыяй дзеяння ў гаворках.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

жа́рнуць, -ну, -неш, -не; -ні; зак. (разм.).

1. Аднакр. да жарыць (у 2 знач.).

2. Моцна ўдарыць.

Ж. бізуном па спіне.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

зжа́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць.

Зак. да жарыць (у 1 знач.).

•••

Зжарыць скуру — моцна пабіць, адсцябаць да крыві, да сінякоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Сенажа́рнік ‘месяц ліпень’ (Сцяшк. Сл.). Складанае слова з се́на (гл.) і жа́рыць — тут ‘прыпякаць, смажыць, пражыць’, параўн. разм. сонца жа́рыць (= пячэ), аформленае суфіксам ‑нік, і тлумачэнне: (“заўс’оды су́шаць і звоз’ац’ с’е́но”).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Жа́рнуць ’ударыць з вялікай сілай’. Аднакратны дзеяслоў утвораны ад жа́рыць 2 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)