Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
дзю́ркаж., см. дзі́рка
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дзю́рка,
гл. дзірка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзі́ркаідзю́рка, ‑і, ДМ ‑рцы; Рмн. ‑рак; ж.
1. Адтуліна, шчыліна, праём у чым‑н. Пракруціць дзірку. □ Міколку здаецца, што праходзіць цэлая гадзіна, пакуль удаецца яму падняць адзін канец гэтай дошкі і прасунуць у дзірку галаву.Лынькоў.У хляве — гуляй у жмуркі, Толькі свецяць трохі дзюркі.Крапіва.// Разадранае, праношанае месца ў адзенні, абутку. Стары Мікіта зняў сваю кепку, — такую пакамечаную і з дзіркамі, нібы яе пажавала карова, — і прывітаўся.Брыль.
2.Разм. Пра глухое, далёкае ад культурных цэнтраў месца, населены пункт. Як і ўяўляў Туго Глівіц, мястэчка аказалася звычайнай захалуснай дзіркай.Навуменка.
3.перан. Пра тое, што патрабуе выдаткаў; пільная патрэба. Ну, скажам, на дрывах я падзараблю, але ж і дзірак шмат на гэтыя грошы.Чарнышэвіч.
•••
Ад усіх дзірак затычкагл. затычка.
Дзірка ад абаранка — нічога, пустое месца.
Дзірка на дзірцы — увесь у дзірках, зусім падраны; многа дзірак на чым‑н.
Заткнуць дзіркугл. заткнуць.
(Патрэбен) як у мосце дзірка — пра што‑н. зусім непатрэбнае.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Борць. Рус.борть, укр.борть, польск.barć, чэш.brť. Прасл. (дыял., бо няма ў паўдн. славян) bъrtь ’борць’; да і.-е.*bher‑ ’рэзаць’ (першапачаткова bъrtь ’дзюрка, выраз’). Параўн. лац.forāre свідраваць’, ст.-в.-ням.borōn (ням.bohren). Няпэўным застаецца параўнанне з літ.bùrtas жэрабя’, Бернекер, 109; Праабражэнскі, 1, 38; Фасмер, 1, 198; Слаўскі, 1, 28; Брукнер, 15–16.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дупло́ ’дупло’ (БРС). Вядома таксама шырока і форма дуплё; сустракаецца і ду́пель ’дупло’ (Шат.). Рус.дупло́ (дыял.дуплё), укр.дупло́, польск.dziupło, dupło, балг.ду́пло, серб.-харв.ду́пло і г. д. Лічыцца ўтварэннем з суф. ‑l‑ (*dup(ь)lo, *dup(ъ)lo) ад прасл.*dupa (вядомае ў розных значэннях ’яма’, ’дзюрка’, ’нара’, ’дупло’, ’podex’ і г. д.). Гл. Фасмер, 1, 554; Бернекер, 1, 237–238; Брукнер, 104.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ду́па ’pars posterior, anus’, укр.ду́па ’тс’. Кюнэ (Poln., 52) прыводзіць бел. слова з Дабравольскага і мяркуе, што, зыходзячы з гукавых і лінгвагеаграфічных момантаў, трэба лічыць гэту лексему запазычаннем з польск.dupa ’тс’. Параўн. ду́пка (гл.). Падрабязны агляд форм і семантыкі прасл.*dupa ’дзюрка, яма, дупло, anus і г. д.’ гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 157–158 (тут наогул не ставіцца пытанне аб магчымым запазычанні некаторых усх.-слав. слоў гэтай групы з польск. мовы; няпэўна).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дыра́ж.
1. дзі́рка, -кі ж., разг.дзю́рка, -кі ж.;
2.(захолустье) разг. глухі́ заку́так, глуш, род. глушы́ж.;
◊
кабы́ не дыра́ во рту — жил бы жил, ни о чём не тужи́л хадзі́ў бы ў зло́це, каб не дзі́рка ў ро́це;
дыра́ от бу́блика дзі́рка ад абара́нка.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
дзірка, дзюрка, адтуліна, пройма, прахон, жарало, люк / прадаўгаватая: шчыліна / праз якую праходзіць святло: прасвет / праз якую праходзіць паветра: прадуха, прадушына, аддушына / праз якую цячэ: цеч / у вулеі для пчол: ляток / выкапаная над чым-небудзь: падкоп / у тканіне: прарэха / у плаціне: праран / праз якую можна пралезці: пралаз / праламаная: пралом, праломіна, вылам / прабітая: прабоіна / прапаленая: прапаліна / прарэзаная: проразь; атвор, зяўра (абл.); прорва (перан.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)