ДАЛІ́ (Dali) Сальвадор

(11.5.1904, г. Фігерас, Іспанія — 23.1.1989),

іспанскі жывапісец, графік і тэарэтык мастацтва; адзін з заснавальнікаў і вядучы прадстаўнік сюррэалізму. Вучыўся ў АМ у Мадрыдзе (1921—26), захапляўся футурызмам, кубізмам, метафіз. жывапісам. З 1929 у Парыжы, дзе пад уплывам П.Пікасо і А.Брэтона склаўся як сюррэаліст. Абапіраючыся на тэорыю псіхааналізму З.Фрэйда, стварыў уласны творчы метад, які назваў «паранаістычна-крытычным». Свае ідэі сцвердзіў у першых сюррэаліст. фільмах, зробленых у супрацоўніцтве з Л.Буньюэлем («Андалускі пёс», 1929, і «Залаты век», 1931), што прынесла Д. славу самага эксцэнтрычнага і экстравагантнага мастака 20 ст. Жывапісныя творы Д., адметныя нястрыманай фантазіяй і віртуознай тэхнікай, як правіла, уяўляюць сабой фантасмагорыі, дзе самым ненатуральным сітуацыям і спалучэнням прадметаў надаецца знешняя дакладнасць і пераканаўчасць: «Пастаянства памяці», «Старасць Вільгельма Тэля» (абодва 1931), «Архітэктанічны «Анжэлюс» Міле» (1933), «Прадчуванне грамадзянскай вайны» (1936), «Сон Хрыстафора Калумба» (1959), «Лоўля тунца» (1967) і інш. З 1940 у ЗША, дзе яго ілюзійны прыём жывапісу дасягнуў найб. вастрыні («Сон, выкліканы палётам пчалы вакол граната за хвіліну да абуджэння», 1944, «Атамная Леда», 1949). З 1955 у Іспаніі, пад уплывам ісп. барочнага жывапісу ствараў творы хрысц. тэматыкі «Тайная вячэра», 1955, і інш.). Займаўся сцэнаграфіяй, плакатам, дэкар. мастацтвам, ілюстраваў творы М.Сервантэса, У.Шэкспіра і інш. Аўтар аўтабіягр. кніг «Тайнае жыццё Сальвадора Далі» (1942—1944) і «Дзённік генія» (1964). У 1972 у Фігерасе адкрыты музей мастака, у якім ён і пахаваны.

Тв.:

Рус. пер. — Дневник одного гения. М., 1991.

Я.Ф.Шунейка.

С.Далі. Архітэктанічны «Анжэлюс» Міле. 1933.

т. 6, с. 18

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Далі С. 4/580; 5/166; 10/158

Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)

да́ль

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 3 скланенне

адз. мн.
Н. да́ль да́лі
Р. да́лі да́лей
да́ляў
Д. да́лі да́лям
В. да́ль да́лі
Т. да́ллю да́лямі
М. да́лі да́лях

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

паясне́лы, -ая, -ае.

Які паяснеў, стаў ясным.

Паяснелыя далі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

даль, -і, мн. -і, -яў і -ей, ж.

1. Далёкі прастор; прасцяг, шыр.

Далі леглі сінім морам.

2. (звычайна з азначэннем). Далёкае месца.

Блакітная д.

Праклалі шлях у касмічныя далі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

засму́жаны, -ая, -ае.

Зацягнуты смугой.

Засмужаныя далі.

|| наз. засму́жанасць, -і, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

гарачкапаніжа́льны, -ая, -ае.

Які зніжае павышаную тэмпературу цела.

Г. сродак.

Хвораму далі гарачкапаніжальнае (наз.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

асму́жаны, -ая, -ае.

1. Туманны, імглісты; пакрыты смугой.

Асмужаныя далі.

2. Абпалены сонцам; абветраны, загарэлы.

А. твар.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ненагля́дны, -ая, -ае.

1. Каханы, самы дарагі.

Сустрэць ненаглядную (наз.). Н. сынок.

2. Вельмі прыгожы, ад якога нельга адарваць вачэй.

Ненаглядныя сінія далі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

да́ць

дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, рознаспрагальны

Будучы час
адз. мн.
1-я ас. да́м дадзі́м
2-я ас. дасі́ дасце́
3-я ас. да́сць даду́ць
Прошлы час
м. да́ў далі́
ж. дала́
н. дало́
Загадны лад
2-я ас. да́й да́йце
Дзеепрыслоўе
прош. час да́ўшы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)