даля

Том: 7, старонка: 237.

img/07/07-237_1115_Даля.jpg

Гістарычны слоўнік беларускай мовы (1982–2017)

Пралётка ’лёгкі адкрыты двухмесны экіпаж’ (ТСБМ). З рус. пралётка ’тс’, якое, паводле Даля (3, 493), ад пролетать ’хутка працякаць, прабягаць пэўную адлегласць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Жа́ціцы ’жаночыя асобіны канапель’ (Сл. паўн.-зах.). Няясна. Паколькі фіксацыя ў адзіным пункце, ці не памылка запісу замест ма́ціцы (параўн. у Даля матки ’тс’)?

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Гуд ’шкляны, плавільны завод’ (Яшкін). Параўн. у Даля гу́да ’шкляны завод’. Бясспрэчна, звязана з гу́та. Формы гуд, гу́да, магчыма, з’явіліся як вынік уплыву дзеяслова гудзе́ць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Брані́цы ’каноплі без семя’ (Мат. Гродз., ДАБМ, 869), бра́ніцы ’тс’ (Сцяшк. МГ). Сюды, з метатэзай гукаў, барні́цы ’тс’ (Жд., Шчарб.). Да браць (тлумачэнне гл. у Даля).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Паляні́ка ’травяністая паўночная расліна з цёмна-чырвонымі духмянымі ягадамі, прыдатнымі да яды’ (ТСБМ). З рус. полени́ка ’куст і ягады Rubus arcbicus’. Паводле Даля (3, 258), ад поле.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Васпо́льза ’карысць, польза’ (Бяльк.). Утварэнне на базе запазычанага з рус. дзеяслова васпо́льзываць (гл.); параўн. і рус. по́льза ’карысць’. У рус. мове (у Даля і ў СРНГ) слова тыпу воспольза няма.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Паве́р ’крэдыт’ (Нас., Гарэц., Яруш., Др.-Падб.). Ад паверыць < верыць (гл.). Уласна белар. У слоўніку Даля рус. пове́р адзначаецца як заходняе. Шырокае бытаванне набыло ў пачатку XX ст. (Гіст. лекс., 240).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ато́нне ’астатак, падонкі’ (Касп.). Рус. дыял. ото́нок, ото́ночка ’тонкая абалонка, шкарлупіна’. Няясна. Відаць, ад кораня тон‑ (тонкі) праз дзеяслоў, зафіксаваны ў Даля отонить ’зрабіць тонкім’ (з *otonьnьje). Магчыма, кантамінацыя з адонне (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Гамо́н ’Канец! Прапала!’ (Касп.). Параўн. рус. дыял. смал. гамо́н ’канец, смерць’. Няяснае слова. Магчыма, зыходнае *гомо́н. Параўн. у Даля (паўн. і ўсх.) гомо́н ’спакой, цішыня’ (якое ён сам звязвае з (у)гомонить).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)