Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
гнус, -су м.
1.собир., зоол.гнус; мошкара́ж.;
2.перен., разг. гнусь ж.; паску́дство ср.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гнусм., собир., зоол. гнюс, род. гню́су м., за́едзь, -дзі ж., машкара́, -ры́ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гнусігнюс, ‑у, м.
1.Разм. Двухкрылыя насякомыя (камары, мошкі, сляпні), якія смокчуць кроў чалавека і цеплакроўнай жывёлы. Ля будана касцёр дыміцца І гнус нудою гідкай звонячы, Не пакідае хмарай віцца.Хведаровіч.Прыдумаў чорт, няйначай, гнюса, І не адбіцца аніяк Ад піску злоснага, і ўкусаў, І ад яго ліхіх атак.Калачынскі.
2.перан. Пра што‑н. нікчэмнае, нізкае. А чым не гнус, напрыклад, хуліганства? Не мала шкодзіць нам распускае паганства.Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гнусм, гнюсмзборн Úngeziefer n -s, Insékten pl; перан Gesíndel n -s
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
гнюс,
гл.гнус.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гнюсм., см.гнус
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
за́едзьж.гнусм., мошкара́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пага́нец, ‑нца, м.
Разм.лаянк.
1. Вельмі дрэнны, подлы чалавек. [Доктар:] — Колькі людзей праз гэтага паганца загінула, падумаць страшна.Грахоўскі.// Наогул пра каго‑н. непаслухмянага, надакучлівага і пад. [Жанчына:] — Колькі я цябе буду клікаць! Ну, паганец, не прыходзь дамоў! Я табе дам!Шамякін.Навёў тэадаліт — а гнус той слепіць вочы. Ну так і лезе дрэнь у нос, у рот, У вушы, за каўнер залазіць абармот. І не дасі паганцу рады.Корбан.
2.Уст. Нехрысціянін, чалавек іншай веры.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пра́шчур ’далёкі продак, родапачынальнік, прапраўнук’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ, ТС). Ст.-бел.пращоръ ’нашчадак’, прашуръ ’продак’, пращуря ’нашчадак’. Рус., укр.пра́щур ’далёкі продак, родапачынальнік’, ст.-рус.пращур, пращюръ ’прапрадзед, прапраўнук’, польск.praszczur ’далёкі продак, прапраўнук’ (з усходнеславянскіх моў, Банькоўскі, 2, 760), plaskur ’прапрадзед’, praskuł, prazgulę ’прапраўнук’, ст.-польск.praskurzę, praszczur ’прапраўнук’, ст.-слав.праштоуръ, праштура ’прапраўнук’. Прасл.*pra‑sk(j)urъ > ’прапрадзед, родапачынальнік’ (рэканструкцыя Трубачова, История терм., 72 і наст.). Значэнне ’прапраўнук, г. зн. далёкі продак, але па сыходнай лініі’ лічыцца даследчыкамі другасным. Этымалогія выклікае спрэчкі. Трубачоў (там жа) услед за Бернекерам (IF, 10, 155) і Міклашычам (344) узводзіць слав. слова да і.-е. кораня *(s)kur‑ і параўноўвае з літ.prakūrė́jas ’продак’, ст.-ірл.caur, cur ’герой’, санскр.çávīra‑s ’магутны’, çūras ’моцны, герой’. Наяўнасць рус.щ (< skj) ён тлумачыць існаваннем гэтага і.-е. кораня з велярным k і магчымасцю чаргавання форм *(s)kour‑ і (s)keur‑ (як, напрыклад, у рус.гнус і гнюс). Пазаславянскія адпаведнікі (без ‑s) указваюць на тое, што тут было рухомае s. Фасмер (3, 356) параўнанні Бернекера і Міклашыча лічыць неверагоднымі, не прыводзячы контраргументаў. Другія версіі (супастаўленне з шурын, рус.чур меня!) адхіляюцца ім (там жа) па фанетычных прычынах. Гл. таксама Шаўр, Etymologie, 66–67 (тлумачыць неадрознасць назваў прабацькоў і праўнукаў); Банькоўскі, 2, 599 (выводзіць славянскія формы з і.-е.*prōskouros, *prōskeuros).