Гаспо́дзь

назоўнік, агульны, адушаўлёны, асабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз.
Н. Гаспо́дзь
Р. Го́спада
Д. Го́спаду
В. Го́спада
Т. Го́спадам
М. Го́спаду

Крыніцы: piskunou2012, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

гаспо́дзь, го́спада, м.

Адна з назваў бога ў хрысціянскай рэлігіі.

•••

Госпадзі! (у знач. выкл.) — ужываецца для выражэння здзіўлення, нецярпення і пад.

Не дай гасподзь гл. даць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ГАСПО́ДЗЬ,

гл. ў арт. Бог.

т. 5, с. 84

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

Гаспо́дзь м. Gott m -(e)s, Götter

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

запабяга́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Абл. Дагаджаць, прыслужвацца, дабіваючыся чыёй‑н. прыхільнасць падтрымкі. Запабягаць перад начальствам. □ Згінаюцца, запабягаюць, — нібы перад імі гасподзь. Сіпакоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Тварэ́ц ’той, хто стварае матэрыяльныя і духоўныя каштоўнасці’ (ТСБМ), ’творца, стварыцель’ (Ласт., Некр. і Байк.), тво́ріц ’творца, Бог’ (Бяльк.), ст.-бел. творе́ц ’тварэц, стваральнік’ (XV ст., КГС). Параўн. укр. тво́ре́ць ’тс’, рус. творе́ц ’тс’, стараж.-рус. творьць ’тс’, польск. tworzec, ст.-польск. twarzec ’тс’, в.-луж. twórс, н.-луж. tworc ’будаўнік’, ’творца (рэліг.)’, серб.-харв. tvórac ’творчая асоба, творца’, балг. творе́ц ’тс’, ’стваральнік, Гасподзь’, макед. творец ’тс’. Прасл. *tvorьcь — дэрыват ад *tvoriti, гл. тварыць 1 (Шустар-Шэўц, 1565), рэлігійнае значэнне, хутчэй за ўсё, пад чэшскім уплывам, параўн. ст.-чэш. tvořitel ’стваральнік, Гасподзь’ (Басай-Сяткоўскі, Słownik, 403), твары́цель ’тс’ (Нас.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

госпо́дь рел. бог, род. бо́га м.; гаспо́дзь, род. го́спада м.;

◊

госпо́дь зна́ет (ве́дает) уст. бог ве́дае;

прости́ го́споди уст. дару́й бо́жа;

сла́ва тебе́ го́споди уст. сла́ва бо́гу, дзя́куй бо́гу.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

lord [lɔ:d] n.

1. лорд (тытул у Англіі);

the Lords пала́та ло́рдаў

2. буйны́ землеўлада́льнік (у сярэдневяковай Еўропе)

3. the Lord Гаспо́дзь (Бог)

♦

Lord (only) knows infml бог яго́ ве́дае;

(good) Lord!/oh Lord! бо́жа!; бо́жанька!; бо́жухна мой! (выказвае здзіўленне, непакой);

the Lord’s Day нядзе́ля

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Hérrgott

m -s Бог, Гаспо́дзь

◊ wie der ~ in Fránkreich lében — ≅ жыць як у Хрыста́ за па́зухай

dem ~ den Tag stéhlen* — ло́дарнічаць, біць лы́нды [бі́бікі]

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

чарната́, ‑ы, ДМ ‑наце, ж.

1. Чорны, цёмны колер чаго‑н. Ад чарнаты барады матавы твар рэдактара прымае шэрае адценне. Бядуля. Выгінастая рэчка яшчэ цякла звінючай чарнатой у аснежаных берагах. Чорны. // Змрок, цемра. Мы зноў доўга маўчым і зноў, ужо ў глухой чарнаце ночы, Васіліса працягвае свае думкі ўслых. Васілевіч. Мусіць, каб не снег, навокал была б густая чарната, але снег адганяў цемру, бяліў усё. Мележ. // Разм. Бруд, гразь на чым‑н. Мужчынскіх чаравікаў на яе нагах і чарнаты, што неадмыўна ўелася ў маршчынкі і поры на матчыных руках за чатыры апошнія месяцы,.. [дзяцюк] не бачыў... Мехаў.

2. перан. Непрыемныя, агідным думкі, пачуцці. Ад успаміну ў душы [Лёні] .. ажыла з новай сілай уся тая горкая, ганебная чарната, ад якой вось і ў родную хату не хочацца... Брыль. // Бязрадаснасць, змрочнасць; цяжкасці, непрыемнасці. Наіўнасць дзіцяці перад грубай чарнатой жыцця была настолькі трагічна, што няможна было стрымацца ад плачу. Нікановіч. — Няхай гасподзь бог адвядзе ад яе [цёткі] усю чарнату, — сказала маці, павярнуўшыся да мяне. Бажко.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)