вы́хад

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. вы́хад вы́хады
Р. вы́хаду вы́хадаў
Д. вы́хаду вы́хадам
В. вы́хад вы́хады
Т. вы́хадам вы́хадамі
М. вы́хадзе вы́хадах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)

вы́хад, -у, М -дзе, мн. -ы, -аў, м.

1. гл. выйсці.

2. З’яўленне на сцэне дзеючай асобы.

3. Месца, праз якое выходзяць.

Нара мае два выхады.

Запасны в.

4. перан. Спосаб выйсця з якога-н. становішча.

5. Колькасць вырабленага прадукту (спец.).

В. круп першым гатункам.

|| прым. выхадны́, -а́я, -о́е (да 2, 3 і 5 знач.).

Выхадная роля (нязначная, другарадная роля ў тэатральным прадстаўленні). В. прадукт.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вы́хад, -ду в разн. знач. и (о месте, через которое выходят) -да м. вы́ход;

в. на рабо́ту — вы́ход на рабо́ту;

в. кні́гі ў свет — вы́ход кни́ги в свет;

в. з вайны́ — вы́ход из войны́;

в. збо́жжа з гекта́ра — вы́ход зерна́ с гекта́ра;

у кіназа́ле было́ не́калькі ~даў — в киноза́ле бы́ло не́сколько вы́ходов;

в. акцёра — вы́ход актёра;

◊ ве́даць усе́ хады́ і ~ды — знать все ходы́ и вы́ходы;

шука́ць ~ду са стано́вішча — иска́ть вы́ход из положе́ния

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

вы́хад, ‑у, М ‑дзе, м.

1. Дзеянне паводле дзеясл. выйсці (у 1, 2, 3 і 7 знач.).

2. Месца, праз якое выходзяць. Сонца блізка стаіць да захаду, і выхад на веранду ўвесь заліты чырвонымі водсветамі. Чорны. Нара мае два выхады: адзін наверх, а другі пад ваду. Маўр.

3. перан. Спосаб выйсця; з якога‑н. становішча. [Алешын:] — Адзіны выхад: ноччу прарвацца Любой цаною да сваіх. Бачыла.

4. Колькасць вырабленага прадукту. Выхад круп першым гатункам.

•••

Ведаць усе хады і выхады гл. ведаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Вы́хад м бібл (назва другой кнігі Пяцікніжжа) Éxodus m -

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

вы́хад м

1. (дзеянне) Áustritt m -(e)s, -e, Hináusgehen n -s;

вы́хад з арганіза́цыі Áustritt aus der Organisatión;

вы́хад у адста́ўку Versétzung in den Rúhestand; Rücktritt m -(e)s, -e (міністра, урада);

вы́хад з вайны́ Áusscheiden aus dem Krieg;

вы́хад з акружэ́ння Áusbruch aus der Éinkreisung [aus dem Késsel];

пры вы́хадзе з до́му [ха́ты] beim Verlássen des Háuses;

2. (месца) Áusgang m -(e)s, -gänge; Áusstieg m -(e)s, -e (з вагона);

авары́йны вы́хад Nótausgang m; Nótausstieg m;

3. перан (выйсце) Áusweg m -(e)s, -e;

знайсці́ вы́хад са стано́ві́шча éinen Áusweg aus der Láge fínden*;

4. (кнігі і г. д. з друку) Erschéinen n -s;

5. (прадукцыі) Ertrág m -(e)s, -träge; Áusbeute f -;

вы́хад зе́рня з гекта́ра Hektárertrag bei Korn, Kórnertrag pro Hektár;

6. тэатр Áuftreten n -s, Áuftritt m -(e)s, -e;

вы́хад на прае́ктную магу́тнасць Erréichung der projektíerten Léistung;

ве́даць усе́ ха́ды і вы́хады gut [genáu] Beschéid wíssen*;

7. радыё, эк Output [´autpʊt] n, m -s, -s

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

вы́хад Выйсце старыка ў раку па яе цячэнню (Рэч.).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

вы́йсці, вы́йду, вы́йдзеш, вы́йдзе; вы́йшаў, -шла; вы́йдзі; зак.

1. Пайсці адкуль-н., пакінуць межы чаго-н.

В. з хаты.

В. з акружэння.

В. са складу камісіі.

2. З’явіцца, апынуцца дзе-н. (пайшоўшы адкуль-н.).

В. на дарогу.

Сонца выйшла з-за хмар.

В. з адстаючых (перан.).

3. перан., з чаго, з-пад чаго. Перастаць быць у якім-н. стане, становішчы.

В. з цярпення.

В. з сябе (раззлавацца). В. з ужытку.

В. з-пад улады.

4. Быць выдадзеным, надрукаваным, выпушчаным, падрыхтаваным.

Кніга выйшла з друку.

Фільм выйшаў на экраны.

5. безас. Прыйсціся, дастацца, выпасці.

На кожнага выйшла па мільёну рублёў.

6. Зрасходавацца, кончыцца.

Выйшлі ўсе запасы.

Выйшаў тэрмін.

7. (са словам «замуж» або без яго; разм.), за каго. Стаць чыёй-н. жонкай.

В. замуж за інжынера.

В. за ўрача.

8. Атрымацца, утварыцца ў выніку якой-н. апрацоўкі, падрыхтоўкі, якіх-н. дзеянняў.

Выйшла добрая рэч.

З такога куска выйдзе дзве кашулі.

З яго выйшаў добры майстар.

9. Здарыцца, адбыцца ў выніку чаго-н.

Выйшла непрыемнасць.

Выйшла, што я праў.

10. кім-чым. Зрабіцца, стаць кім-н.

В. пераможцам.

11. з каго-чаго. Пра паходжанне каго-н.

В. з асяроддзя людзей працы.

|| незак. выхо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць (да 1—10 знач.).

|| наз. вы́хад, -у, М -дзе, м. (да 1, 2, 4 і 7 знач.).

На в. (каманда выходзіць).

|| прым. выхадны́, -а́я, -о́е (да 4 знач. і ў некаторых спалучэннях да 1 знач.).

Выхадныя даныя (у друкаваным выданні: звесткі пра месца, год выпуску, выдавецтва). Выхадная адтуліна.

В. комін.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ВЫ́ХАД СЯЛЯ́НСКІ,

права сялян на выхад з маёнтка аднаго феадала і пераход у маёнтак другога. Шырока выкарыстоўваўся сялянамі як адзін з асн. сродкаў барацьбы супраць узмацнення феад. прыгнёту. 1) У Расіі ў 11—15 ст. выхад сялянскі абмяжоўваўся для асобных катэгорый сялян (закупы, сярэбранікі і інш.). Пачатак заканад. афармленню прыгоннага права паклаў Судзебнік 1497, які ўстанавіў для выхаду сялянскага адзіны тэрмін — тыдзень да і тыдзень пасля Юр’евага дня (26 ліст.), пры ўмове выплаты феадалу т.зв. пажылога. Судзебнік 1550 пацвердзіў тэрмін выхаду сялянскага, але павялічыў памер пажылога. У 1581 Іван IV увёў Запаведныя гады, у якія выхад сялянскі забараняўся. Цар Фёдар Іванавіч у 1592—93 забараніў выхад сялянскі на ўсёй тэр. дзяржавы. Гэта пацверджана Саборнымі ўлажэннямі 1607 і 1649.

2) На Беларусі ва ўмовах развіцця таварна-грашовых адносін выхад сялянскі стаў гал. перашкодай для феадалаў у павелічэнні іх даходаў. З сярэдзіны 15 ст. ў ВКЛ вядомы абмежаванні выхаду сялянскага (плата за выхад, вяртанне даўгоў, рознай маёмасці і інш., дазвол феадала), што паступова вяло да запрыгоньвання сялян. Нівеліроўка феад. павіннасцей у выніку агр. рэформы ў ВКЛ з сярэдзіны 16 ст. (гл. Валочная памера) вяла да звужэння магчымасцей выхаду сялянскага. Заканадаўча абмежаванні выхаду сялянскага аформлены Статутамі ВКЛ 1529, 1566, 1588. Гл. таксама Прыгоннае права.

т. 4, с. 328

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АРДЫ́НСКІ ВЫ́ХАД,

даніна з рус. земляў Залатой Ардзе ў час мангола-татарскага панавання 13—15 ст. Збіраўся з усяго насельніцтва, акрамя духавенства. Велічыня пабораў была не пастаянная, а залежала ад «запросаў» хана. Напачатку ардынскі выхад збіралі баскакі, адкупшчыкі-мусульмане. Нар. паўстанні ў рус. княствах (1257, 1259, 1262, 1289) супраць баскакаў прымусілі ханаў перадаць збор даніны рус. князям. Даніна ішла ў Залатую Арду праз вял. князя уладзімірскага. Пасля Кулікоўскай бітвы 1380 ардынскі выхад плацілі нерэгулярна, з 1470-х г. перасталі плаціць зусім.

т. 1, с. 476

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)