Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
во́пыт, -у, М -пыце, мн. -ы, -аў, м.
1. Адлюстраванне ў свядомасці людзей законаў аб’ектыўнага свету і грамадскай практыкі, атрыманае ў выніку іх актыўнага практычнага пазнання.
Пачуццёвы в.
2. Сукупнасць ведаў і практычна засвоеных звычак.
Жыццёвы в.
В. будаўніцтва.
3. Узнаўленне якой-н. з’явы эксперыментальным шляхам, стварэнне чаго-н. новага ў пэўных умовах з мэтай даследавання, выпрабавання.
Хімічныя вопыты.
Вопыты калекцыянераў.
4. Спроба ажыццявіць што-н., пробнае ажыццяўленне чаго-н.
Першы в. маладога пісьменніка.
|| прым.во́пытны, -ая, -ае (да 1 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
во́пыт, -ту м.о́пыт;
педагагі́чны в. — педагоги́ческий о́пыт;
ве́даць па ўла́сным ~це — знать по со́бственному о́пыту;
абме́н ~там — обме́н о́пытом;
◊ го́ркі в. — го́рький о́пыт
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Вопыт 1/382; 3/158; 8/26, 544; 11/454
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
во́пыт, ‑у, М ‑пыце, м.
1. Сукупнасць практычна набытых навыкаў, ведаў. Вытворчы перадавы вопыт. Абмен вопытам. □ [Яўген:] — Папрацуеш, набярэшся вопыту, лягчэй будзе і вучыцца потым.Карпаў.Можна было спрачацца, даказваць. Але ў Булая быў вопыт, а ў Алеся толькі ўпэўненасць, якая пакуль што грунтавалася на адной інтуіцыі.Шыцік.// Тое, што было зведана на практыцы, у жыцці, з чым даводзілася сустракацца. Ведаць з уласнага вопыту. □ Вопыт рэвалюцыйнага руху апошніх гадоў наглядна паказаў: калі ўзнікае рэальная пагроза панаванню манапалістычнага капіталу і яго палітычных стаўленікаў, імперыялізм ідзе на ўсё, адкідваючы ўсякую бачнасць якой бы там ні было дэмакратыі.Брэжнеў.
2. У матэрыялістычнай філасофіі — сукупнасць пачуццёвых успрыманняў, набытых у працэсе ўзаемадзеяння з навакольным асяроддзем. Яны [махісты] упадаюць у сапраўдны містыцызм, дапускаючы нешта тагасветнае, якое стаіць за межамі «вопыту» і пазнання.Ленін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ВО́ПЫТ,
уся сукупнасць практычных узаемаадносін паміж чалавекам і аб’ектыўным светам; элемент пазнавальнай дзейнасці, спалучэнне пачуццёвага і абстрактна-лагічнага адлюстравання аб’ектыўнай рэальнасці на аснове і ў працэсе практычнага ўздзеяння чалавека на навакольны свет.
У гісторыі філасофіі, паводле поглядаў эмпірызму і сенсуалізму, вопыт трактаваўся як адзіная крыніца ведаў. Прадстаўнікі ідэаліст. эмпірызму (Дж.Берклі, Д.Юм), абмяжоўвалі вопыт сукупнасцю пачуццяў і адчуванняў і адмаўлялі, што ў аснове яго ляжыць аб’ектыўная рэальнасць. Матэрыяліст. эмпірызм (Ф.Бэкан, Т.Гобс, Дж.Лок, Д.Дзідро, К.Гельвецый) крыніцай вопыту лічыў матэрыяльны свет. Прадстаўнікі рацыяналізму (Р.Дэкарт, Б.Спіноза, Г.Лейбніц) меркавалі, што лагічнае мысленне не можа грунтавацца на вопыце, бо розум быццам бы здольны спасцігаць ісціну непасрэдна, без пачуццёва-эмпірычнага пазнання. І.Кант крытыкаваў рацыяналізм і сенсуалізм, Г.Гегель лічыў пазнанне працэсам, што развіваецца на шматлікіх узроўнях.
Сучасная філасофія разглядае вопыт як нешта вытворнае ад аб’ектыўнай рэальнасці, як пераўтваральнае ўздзеянне чалавека на знешні свет і як вынік гэтага ўздзеяння ў выглядзе ведаў і навыкаў, як працэс узаемадзеяння суб’екта з аб’ектам. Вопыт адлюстроўвае ўзровень авалодання законамі прыроды, грамадства і мыслення, што дасягнуты людзьмі на дадзеным этапе іх гіст. развіцця.
Літ.:
Швырев В.С. Научное познание как деятельность. М., 1984;
Социально-философские проблемы производства и применения научных знаний. Мн., 1992.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
во́пытм.
1. (досвед) Erfáhrung f -, -en;
жыццёвы во́пыт Lébenserfahrung f, Lébensweisheit f -;
перадавы́во́пыт die bésten Erfáhrungen;
во́пыт у спра́вах Geschäftserfahrung f;
на сваі́м во́пыце aus éigener Erfáhrung;
заснава́ны на во́пыце erfáhrungsmäßig;
абме́н во́пытам Erfáhrungsaustausch m -es;
перакана́цца на сваі́м во́пыце sich durch éigene Erfáhrung überzéugen;
вы́карыстаць чый-н во́пыт sich j-s Erfáhrungen zunútze [zu Nútze] máchen; гл. тс. досвед;
2. Versúch m -(e)s, -e, Experimént n -(e)s, -e;
3.філас. Empiríe f -, Erfáhrung f -
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Во́пыт (БРС, КТС). Да апытаць. Рус.о́пыт, укр.о́пит, ’распытванне, допыт’, польск.opyt ’тс’, серб.-харв.о́пит ’вопыт, эксперымент’ (запазычанне з рус. — Скок, 2, 666), балг., макед.опит ’тс’ (таксама, відавочна, з рус.). Па даных КГС, у беларускіх помніках слова ўжываецца толькі ў адным значэнні ’допыт’. Значэнні ’навуковы эксперымент’ і ’сукупнасць ведаў’ з’яўляюцца, відавочна, запазычанымі з рус. мовы, дзе яны развіліся таксама даволі позна, у XVIII ст. (Каткоў, Сказки…, 84–85). Вытворныя ад гэтай лексемы вопытны, вопытніцтва — гэта калькі адпаведных рус. слоў опытный, опытничество (Крукоўскі, Уплыў, 110).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
во́пытны, -ая, -ае.
1.гл.вопыт.
2. Які мае вопыт (у 2 знач.).
Вопытныя кадры.
В. чалавек.
Вопытнае вока (спрактыкаванае, натрэніраванае).
|| наз.во́пытнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)