вана́дый, -ю, м.
Хімічны элемент, тугаплаўкі метал светла-шэрага колеру.
|| прым. вана́дыевы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
вана́дый
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
вана́дый |
| Р. |
вана́дыю |
| Д. |
вана́дыю |
| В. |
вана́дый |
| Т. |
вана́дыем |
| М. |
вана́дыі |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
вана́дый, -дыю м., хим. вана́дий
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вана́дый, ‑ю, м.
Хімічны элемент, тугаплаўкі метал светла-шэрага колеру.
[Лац. Vanadium.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ВАНА́ДЫЙ
(лац. Vanadium),
V, хімічны элемент V групы перыяд. сістэмы, ат. н. 23, ат. м. 50,9415. Прыродны складаецца з 2 ізатопаў: 51V (99,76%) і слаба радыеактыўнага 50V (0,24%, перыяд паўраспаду 1014 гадоў). Належыць да рассеяных элементаў, трапляецца ў выглядзе мінералаў (гл. Ванадыніт). У зямной кары знаходзіцца 0,019% па масе.
Пластычны серабрыста-шэры метал, шчыльн. 6110 кг/м³, tпл 1920 °C. Устойлівы да ўздзеяння раствораў неарган. к-т, соляў і шчолачаў. Раствараецца ў канцэнтраваных к-тах, у расплавах шчолачаў, на паветры акісляецца да ванадатаў. Пры 600—800 °C узаемадзейнічае з кіслародам, з азотам утварае нітрыд (VN, tпл 2360 °C), з вугляродам — карбід (VC, чорныя крышталі, tпл каля 2830 °C, мае высокую цвёрдасць). Крыніца здабычы — жал. руды, якія маюць злучэнні ванадыю. Атрымліваюць з пентаксіду дыванадыю V2O5 металатэрмічным аднаўленнем. Выкарыстоўваюць як легіруючы кампанент сталяў і спец. сплаваў для авіяц. і касм. тэхнікі, суднабудавання; кампанент звышправодных сплаваў. Злучэнні ванадыю таксічныя; ГДК для V2O5 0,1—0,5 мг/м³.
Г.В.Боднар.
т. 3, с. 500
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
вана́дый
(н.-лац. vanadium, ад ст.-сканд. Vanadis = імя старажытнаскандынаўскай багіні прыгажосці)
хімічны элемент, тугаплаўкі метал светла-шэрага колеру.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Вана́дый ’рэдкі метал’ (КТС). Праз рускае пасрэдніцтва з ням. Vanadium, Vanadin (Шанскі, 1, В, 16–17; Рудніцкі, 1, 306).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вана́дий хим. вана́дый, -дыю м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ванадыні́т
(ад ванадый)
мінерал класа ванадатаў жоўтага, чырвонага або бурага колеру; руда ванадыю.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
ванада́ты
(ад ванадый)
група мінералаў, солі ванадыевых кіслот (ванадыніт, карнатыт і інш.); з’яўляюцца сыравінай для атрымання ванадыю.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)