була́тны
прыметнік, адносны
|
адз. |
мн. |
| м. |
ж. |
н. |
- |
| Н. |
була́тны |
була́тная |
була́тнае |
була́тныя |
| Р. |
була́тнага |
була́тнай
була́тнае |
була́тнага |
була́тных |
| Д. |
була́тнаму |
була́тнай |
була́тнаму |
була́тным |
| В. |
була́тны (неадуш.)
була́тнага (адуш.) |
була́тную |
була́тнае |
була́тныя (неадуш.)
була́тных (адуш.) |
| Т. |
була́тным |
була́тнай
була́тнаю |
була́тным |
була́тнымі |
| М. |
була́тным |
була́тнай |
була́тным |
була́тных |
Крыніцы:
krapivabr2012,
piskunou2012,
prym2009,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
була́тны уст., поэт. була́тный
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
була́тны, ‑ая, ‑ае.
Зроблены з булату. Булатны меч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
була́т, -а і -у, М -ла́це, м.
1. -у. Даўнейшая ўзорыстая цвёрдая сталь для клінкоў.
2. -а, мн. -ы, -аў. Клінок (меч, шабля, кінжал) з такой сталі (гіст.).
|| прым. була́тны, -ая, -ае.
Б. меч.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
БУЛА́Т,
булатная сталь (ад перс. пулад сталь), вугляродзістая сталь, якая вызначаецца высокай цвёрдасцю, пругкасцю, вязкасцю, зносастойкасцю, своеасаблівай структурай і ўзорыстасцю паверхні. Асн. асаблівасць мікраструктуры булату — аптымальнае па дысперснасці і канфігурацыі спалучэнне высокавугляродзістых (дробнаігольчасты мартэнсіт) і нізкавугляродзістых (ферыт) мікрааб’ёмаў. Адрозніваюць булат літы (т.зв. вутц) і зварачны (больш нізкай якасці).
Вытв-сць булату была вядома ў Індыі, Іране, Сірыі («дамаская сталь»), у краінах Сярэдняй Азіі. Выкарыстоўваўся на выраб халоднай зброі выключнай трываласці і вастрыні. Клінок з булату не ламаецца, не мае астаткавай дэфармацыі. У 14 ст. сакрэт вырабу булат быў страчаны. Навук. асновы вытв-сці булату распрацаваў рус. металург П.П.Аносаў (у 1833 вырабіў булатны клінок). Атрыманне булатнай структуры забяспечваецца асаблівасцямі саставу, тэхналогіі выплаўкі, коўкі, тэрмічнай і мех. апрацоўкі. Узорыстасць бывае паласавая і струменістая (ніжэйшыя сарты булату), хвалістая (сярэдні, сорт), сеткаватая і каленчатая (вышэйшыя сарты).
Літ.:
Гуревич Ю.Г. Загадка булатного узора. М., 1985;
Мезенин Н.А. Занимательно о железе. 2 изд. М., 1977.
т. 3, с. 328
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)