бры́ца
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
| Н. |
бры́ца |
| Р. |
бры́цы |
| Д. |
бры́цы |
| В. |
бры́цу |
| Т. |
бры́цай
бры́цаю |
| М. |
бры́цы |
Крыніцы:
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)
бры́ца, ‑ы, ж.
Аднагадовая травяністая расліна сямейства злакавых; плашчуга, пласкуша, курынае проса.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БРЫ́ЦА
(Echinochloa),
род кветкавых раслін сям. метлюжковых. Каля 20 відаў. Пашыраны пераважна ў трапічных і субтрапічных, часткова ва ўмерана цёплых краінах зямнога шара. На Беларусі як пустазелле, таксама каля дарог і па берагах рэк трапляецца брыца звычайная, або курынае проса (Е. crusgalli), зрэдку — яе занесеная разнавіднасць брыца асцюковая (Е. Crusgalli var. aristata).
Адна-, шматгадовыя травяністыя расліны з прамастойным або ўзыходным голым і гладкім простым сцяблом (саломінай) і валасніковістым коранем. Лісце лінейнае або лінейна-ланцэтнае, плоскае. Каласкі з адной двухполай кветкай, звычайна ў густых аднабаковых мяцёлках. Плод — сціснутая з аднаго боку зярняўка. Харч. (з насення атрымліваюць крупы) і кармавыя расліны, некаторыя віды — пустазелле.
т. 3, с. 279
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Бры́ца ’расліна Echinochloa L.’ (Кіс.), ’пустазелле з чорнымі зярнятамі’ (палес.; Выг. дыс.), ’пырнік’ (Яўс.). Рус. бри́ца ’Panicum Crus Galli, курынае проса’, укр. бри́ця ’Setaria glauca’, балг. дыял. бри́ца ’від белай пшаніцы’. З слав. *bъrica (вытворнае ад *bъrъ ’проса’). Фасмер, 1, 215; падрабязна БЕР, 1, 79; Геаргіеў, Въпроси, 27.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
То́ўстуха ’брыца, Echinochloa crusgalli L.’ (стол., ЛА, 1). Да то́ўсты (гл.). Названа паводле таўсматага круглага пушыстага коласа.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Плюшчэўнік ’брыца, Echinochloa crusgalli L.’ (леп., ЛА, 1). Да плюшчыць! (гл.). Названа паводле плоскага лісця расліны ці плада.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прася́ні́ца ’брыца, Echinochloa L.’ (віл., Сл. ПЗБ). Да проса; па знешняму выгляду: ’пустазелле з чорнымі зярнятамі’. Гл. яшчэ прасянік.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Таўсту́ха 1 ’грыб сямейства павуціннікавых’ (ТСБМ), ’павуціннік страўны, Cortinarius esculentus Lebed.’ (Сярж.–Яшк.), ’чорны грузд, малачай, Lactarius necator (Fr.)’ (там жа), таўсту́хі ’грузды’ (Сцяшк., Мат. Гом.). Да тоўсты (гл.), названы паводле тоўстай ножкі ці тоўстай шапачкі.
Таўсту́ха 2 ’брыца, дробнае пустазеллле, плашчуга, пласкуша’ (стол., Расл. св.), ’гарычка, Gentiana cruciata L.’ (Касп.), таўсту́шка ’тс’ (Кіс.). Да тоўсты (гл.), параўн. пузатка ’брыца’, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пластуха́ ’брыца, Echinochloa L.’ (шчуч., Сл. ПЗБ) — да пласт (гл.) з-за буйнога пакрыцця значнай плошчы гэтым пустазеллем (уплыў народнай этымалогіі). Аднак узыходзіць назва да траскуха (гл.), якая — паводле плоскага (знізу расліны) сцябла (ад плоскі).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пуза́тка ’брыца’ (дзісн., Жыв. сл.). Ад пузаты ’чараваты, пукаты’ з-за знешняга выгляду зерня гэтага віду проса, параўн. у народнай песні: А запражыце авечку пузатку/А завязіце бабульку быў хатку (ушац., Полымя, 2000, 12, 142).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)