Алеі 1/237, 238, 410, 497, 518, 528; 2/188, 291, 351, 464, 544; 3/358; 5/238, 360, 542; 6/350; 8/33, 471; 10/262; 11/494
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
АЛЕ́І,
тлушчы, атрыманыя з пладоў і насення розных раслін. Складаюцца на 95—97% з сумесі трыгліцэрыдаў (поўных эфіраў гліцэрыны) вышэйшых насычаных і ненасычаных тлустых кіслот, пераважна C16 і C18, і свабодных тлустых кіслот, фасфатыдаў, воску, токаферолаў, вітамінаў, пігментаў і інш. Не маюць у сабе халестэрыну. У залежнасці ад саставу тлустых кіслот падзяляюцца на высыхальныя (ільняны алей, канапляны алей, тунгавы алей), паўвысыхальныя (соевы і макавы алеі) і невысыхальныя (какосавы алей, пальмавы алей).
Алеі — вадкія, мазепадобныя ці цвёрдыя афарбаваныя рэчывы, некаторыя з іх таксічныя. Палімерызуюцца пры t 250—300 °C ці пад уздзеяннем кіслароду паветра (паглынаюць да 30%, чым тлумачыцца «прагарканне» алеяў). Атрымліваюць са здробненага насення, мякаці пладоў алейных раслін, у т. л. алейных культур, прасаваннем ці экстрагаваннем арган. растваральнікамі з ачысткай, адстойваннем, фільтрацыяй, апрацоўкай вадой (гідратацыя), растворамі шчолачаў (рафінацыя), адсарбентамі ці глінамі (адбельванне), вадзяной парай пад вакуумам «(дэзадарацыя). Падзяляюцца на сырыя, рафінаваныя і нерафінаваныя. Выкарыстоўваюцца як харч. прадукты, для прыгатавання кансерваў, маянэзаў, гідрыраваныя алеі — для маргарынаў; у вытв-сці мыла, гліцэрыны, тлустых кіслот, алкідных смолаў, пакостаў, алейных лакаў і фарбаў, сікатыву; як вяжучае мед. мазяў, касметычных сродкаў.
т. 1, с. 237
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Эфірныя алеі 1/140, 142, 198, 295, 345, 407; 2/115; 3/163, 369; 5/208, 574; 8/353; 10/403; 11/494
Беларуская Савецкая Энцыклапедыя (1969—76, паказальнікі; правапіс да 2008 г., часткова)
але́я
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, жаночы род, 2 скланенне
|
адз. |
мн. |
| Н. |
але́я |
але́і |
| Р. |
але́і |
але́й |
| Д. |
але́і |
але́ям |
| В. |
але́ю |
але́і |
| Т. |
але́яй
але́яю |
але́ямі |
| М. |
але́і |
але́ях |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
але́й
назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне
|
адз. |
| Н. |
але́й |
| Р. |
але́ю |
| Д. |
але́ю |
| В. |
але́й |
| Т. |
але́ем |
| М. |
але́і |
Крыніцы:
krapivabr2012,
nazounik2008,
piskunou2012,
sbm2012,
tsblm1996,
tsbm1984.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
stirfry [ˈstɜ:fraɪ] v. сма́жыць у але́і
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
хрушчы́, -о́ў, адз. хрушч, -а́, м.
Сухое рассыпчатае пячэнне з тонкіх палосак цеста, якія пякуць у масле ці алеі.
Х. пасыпаюць цукровай пудрай.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шпро́ты, -аў, адз. шпрот, -а, М -ро́це, м.
Дробная марская вэнджаная рыба, кансерваваная ў алеі.
|| прым. шпро́тавы, -ая, -ае і шпро́тны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сарди́на сардзі́на, -ны ж.;
сарди́ны в ма́сле сардзі́ны ў але́і;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)