адка́т

назоўнік, агульны, неадушаўлёны, неасабовы, мужчынскі род, 1 скланенне

адз. мн.
Н. адка́т адка́ты
Р. адка́ту адка́таў
Д. адка́ту адка́там
В. адка́т адка́ты
Т. адка́там адка́тамі
М. адка́це адка́тах

Крыніцы: krapivabr2012, nazounik2008, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023)

адка́т, -ту в разн. знач. отка́т

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

адка́т, ‑у, М ‑каце, м.

1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. адкочваць — адкаціць і адкочвацца — адкаціцца.

2. Спец. Зваротны рух ствала ці ўсёй гарматы пасля стрэлу. Тысячы жэрлаў гармат з адкатам узрыгваюць першы агонь. Брыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адка́т м

1. вайск Rücklauf m -(e)s, -läufe;

2. камп Rückkehr f -, Rückgang m -(e)s;

зрабі́ць адка́т rǘckgängig máchen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

адкаці́цца, -качу́ся, -ко́цішся, -ко́ціцца; зак.

1. Коцячыся, перамясціцца ў які-н. бок на пэўную адлегласць.

Кола адкацілася.

Хваля адкацілася ад берага (перан.).

2. перан. Пра войска: хутка адступіць пад націскам праціўніка.

Адкаціўся вораг за раку.

|| незак. адко́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. адка́т, -у, М -ка́це, м.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

адкаці́ць, -качу́, -ко́ціш, -ко́ціць; -ко́чаны; зак., каго-што.

Коцячы, перамясціць што-н. у іншае месца.

А. бервяно.

|| незак. адко́чваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. адка́т, -у, М -ка́це, м. і адка́тка, -і, ДМ -тцы, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

отка́т м.

1. (действие) адка́т, -ту м., адко́чванне, -ння ср.;

2. воен. адка́т, -ту м.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

undertow [ˈʌndətəʊ] n.

1. адка́т (прыбою), адлі́ў (хвалі)

2. мо́цная падво́дная плынь (перан.)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Róhrrücklauf

m -(e)s, -läufe вайск. адка́т ду́ла (гарматы)

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

Пераваро́т ’рэзкі паварот, змены ў развіцці, ходзе чаго-небудзь’ (Яруш., ТСБМ), ’заварот кішок’ (даўг., Сл. ПЗБ; метрык., Мат. Гом.). Да прасл. *per‑vortъ, якое з *per‑vortiti ’перавярнуць’: ст.-рус. переворотити ’павярнуць у іншы бок; даць справе іншы ход’, польск. przewrócić ’перакінуць; перавярнуць, папераварочваць’, ст.-чэш. přěvrátiti ’перавярнуць, знішчыць, звесці, змяніць, падавіць’, серб.-харв. превра́тити ’перавярнуць’, славен. prevráčati ’перакідваць, пераварочваць, перакульвацца’, балг. превръ́щам ’пераўтвараць, пераварочваць, перарабляць’, ст.-слав. прѣвратити ’пераўтварыць’; параўн. лац. pervertere ’перакульваць, псаваць, перакручваць, скажаць’, гоц. frawardjan ’псаваць’, ст.-в.-ням. farwarttan, far‑werten, ст.-англ. for‑weorþan, ст.-сакс. far‑werdan ’знікаць’, ’псавацца’ — словаўтваральна-семантычны паралелізм. З іншых і.-е. адпаведнікаў прасл. *vьrtiti < *vertiti (якое не захавалася) можна адзначыць ст.-інд. vartatē, літ. ver̃sti ’пераварочваць, перакульваць, пераўтвараць адно ў іншае’ (Трубачоў, Проспект, 71). Лексема пераварот ’гвалтоўная змена манарха’ (ТСБМ) — калька (XVIII ст.) з франц. révolution ’тс’ < лац. revolūtio ’адкат, кругаварот’ — праз польск. ці рус. мовы (Фасмер, 3, 236). Сюды ж піраваро́тнік ’чалавек, што добраахвотна ці па прымусу прыняў іншую веру’ (Варл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)