прыса́да

1. Насаджэнні вакол хаты, сядзібы (Бых. 1641 МЕВ, № 11, ч. аф., чэрвень, 1906, 415, Глуск. Янк. II).

2 . Алея; вялікая абсаджаная дарога; зона адчужэння паабапал дарогі (Сміл. Шат.). Тое ж прыса́ддзе (Маг.), прыса́ды (БРС).

3. Даступнае месца, да якога можна пад'ехаць (Стол.).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

Вартаўні́к ’каравульны’ (БРС, Шат., Гарэц., Шпіл., Касп.), вартувни́к (Бесар.). Вытворнае да вартава́ць. Параўн. і ўкр. вартівни́к. Але можна ставіць пытанне і пра непасрэднае запазычанне з польск. wartownik.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ві́да ’хутка, як толькі можна ўбачыць’ (Шат., Юрч.), відам ’мігам, умомант’ (Яўс.), куды віда ’хто куды, у розныя бакі разбягацца’ (Янк. БФ, КТС). Да від1 (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Дакла́дна ’дакладна’ (БРС). Укр. докла́дно ’тс’. Можна думаць, што гэта запазычанне з польск. dokładnie ’тс’ (але з пераафармленнем марфалагічнага тыпу на ўсх.-слав. лад). Параўн. дакла́дны, дакла́днасць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Марэгаць ’пэцкаць’ (хойн., Мат. Гом.). Відавочна, балтызм. Параўн. літ. márgas ’стракаты, рабы’, mar̃gti ’мільгацець, мітусіць’, хаця можна ўспрымаць як экспрэсіўны дзеяслоў з суфіксам ‑эг‑ ад мара́ць (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пачапе́нька ’кошык’ (лун., Сл. Брэс.). Не зусім ясна (невыразная ілюстрацыя запісу). Можна меркаваць, што да папа‑ піць < чапляць (гл.). У такім выпадку гэта быў першапачаткова спецыфічны кошык.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Пашавэ́лак ’неахайны’ (астр., Сл. ПЗБ). Экспрэсіўнае ўтварэнне, якое, можна меркаваць, з ла- < прасл. po‑ ’псеўда-’ (параўн. укр. пикінь ’нікудышні конь, шкапа, здыхляціна’) і шавяліцца^слаба шавеліцца’ > ’неахайны’ (?).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Прасцёл ’выжатае месца (гароху і да т. п.)’ (петрык., Шатал.). Да прасцілаць, прасцяліць (гл. пра- і слаць, сцяліць); відаць, ’вольнае месца, на якое можна што-небудзь рассцілаць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Аглу́міцца ’адурэць’ (Нас., Касп., Гарэц.), аглумляцца да глум; а‑ прэфіксальны, як аб гэтым можна меркаваць на падставе граматычнага значэння дзеяслова. Семантычнае развіццё таксама даволі празрыстае ’глуміцца’ > ’рабіць дурным’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Карба́ціць ’карабіць, гнуць’ (Яруш., Гарэц.), ’горбіць’ (Юрч.), ’карбаціцца’ (Гарэц.). Значэнне ’горбіць’ паказвае, што карбаціць можна разглядаць як кантамінацыю карабаціць (< korbatъ < korbъ — Трубачоў, Эт. сл., 11, 51) і гарбаты.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)