Verbum

збор, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. гл. сабрацца, сабраць.

2. Тое, што сабрана; агульная колькасць чаго-н. сабранага.

Валавы з. збожжа.

3. Збіраемыя ці сабраныя за што-н. або на што-н. грошы.

Памольны з.

У тэатры поўны з.

4. чаго. Сукупнасць сабраных і выдадзеных разам якіх-н. тэкстаў.

З. законаў.

З. твораў пісьменніка.

5. Сход членаў якой-н. арганізацыі.

З. ветэранаў вайны.

6. Кароткачасовае знаходжанне ваеннаабавязаных у распараджэнні ваеннага ведамства для абучэння, а таксама (звычайна мн.) знаходжанне дзе-н. групы спартсменаў для трэніровак.

Лагерны з.

Вучэбна-трэніровачныя зборы.

7. мн. Падрыхтоўка да якога-н. дзеяння (ад’езду, адпраўлення куды-н.).

Зборы ў дарогу.

○

Гербавы збор — асобы дзяржаўны збор (да 1930 г.) пры афармленні дакументаў, які рэалізоўваўся шляхам продажу марак пэўнай вартасці.

крок, -у, мн. -і, -аў, м.

1. Рух нагой пры хадзьбе, бегу, а таксама адлегласць ад нагі да нагі пры такім руху.

Дзіця зрабіла першыя крокі.

Ступіць на к. уперад.

2. толькі мн. Гукі, што ўтвараюцца пры хадзьбе.

У калідоры чуліся гулкія крокі.

3. звычайна адз. Тэмп руху пры хадзьбе.

Прыбаўце кроку!

Шпаркім крокам.

4. перан. Дзеянне, учынак.

Рашучы к.

Няправільны к.

5. перан. Этап у развіцці чаго-н.

К. у развіцці навукі.

Новы к. у асваенні касмічнай прасторы.

◊

Адзін крок — зусім блізка.

За два (тры і пад.) крокі — вельмі блізка.

Кроку не ступіць без каго-, чаго-н. — не абысціся без чыёй-н. дапамогі.

На кожным кроку — усюды. Не даваць кроку ступіць — не даваць самастойна дзейнічаць.

Першы крок — самы пачатковы перыяд якіх-н. дзеянняў або дзейнасці.

пята́, -ы́, ДМ пяце́, мн. пя́ты і (зліч. 2, 3, 4) пяты́, пят, ж.

1. Задняя частка ступні, а таксама частка панчохі, шкарпэткі, якая закрывае яе.

Пяты ныюць (ад хадзьбы). Наступаць на пяты каму-н. (таксама перан.; даганяць).

2. Апорная частка чаго-н. (спец.).

П. дзвярэй.

◊

Ахілесава пята (кніжн.) — найбольш слабае месца каго-, чаго-н. [са старажытнагрэч. міфа пра Ахілеса, які меў толькі адно слабае месца на целе — пяту].

Да пят (разм.) — пра вельмі доўгае, амаль да зямлі адзенне, касу.

З (ад) галавы да пят (разм.) — тое, што і з галавы да ног.

Пад пятой каго або чыёй (разм.) — пад прыгнётам, пад уладай.

Па пятах за кім (разм.) — следам за кім-н., не адстаючы (хадзіць, гнацца).

|| прым. пя́тачны, -ая, -ае (да 1 знач.), пя́тавы, -ая, -ае (да 2 знач.) і пя́тны, -ая, -ае (да 2 знач.).

разві́ць, -заўю́, -заўе́ш, -заўе́; -заўём, -заўяце́, -заўю́ць; -звіў, -звіла́, -ло́; -зві́; -звіты (да 1 знач.) і -звіты́; зак.

1. што. Раскруціць, расплесці што-н. звітае, завітае.

Р. вяроўку.

2. што. Даць чаму-н. памацнець, узмацніць; паспрыяць узнікненню і ўмацаванню (якіх-н. якасцей, уласцівасцей).

Р. мускулы.

Р. памяць.

Р. цікавасць да навукі.

3. каго-што. Давесці да якой-н. ступені духоўнай сталасці, свядомасці, культуры.

Р. вучня.

Р. грамадства.

4. што. Падняць узровень чаго-н.

Р. прамысловасць краіны.

5. што. З усёй энергіяй разгарнуць што-н.

Р. грамадскую дзейнасць.

6. Паступова павялічваючы, давесці да значнай ступені.

Самалёт развіў вялікую хуткасць.

7. што. Распаўсюдзіць, паглыбіць і пашырыць змест або прымяненне чаго-н.

Р. думку.

Р. свае доказы.

|| незак. развіва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. развіццё, -я́, н.

імунітэ́т, -у, М -тэ́це, м. (спец.).

1. Неўспрымальнасць арганізма да заражэння хваробамі.

Набыты і.

Выпрацаваць і. супраць чаго-н. (таксама перан.: здольнасць процістаяць чаму-н.).

2. Выключнае права, якое даецца пэўным асобам, не падпарадкоўвацца некаторым агульным законам.

Дыпламатычны і. (недатыкальнасць асобы, памяшканняў дыпламатаў).

|| прым. іму́нны, -ая, -ае (да 1 знач.) і імунітэ́тны, -ая, -ае.

Імунная рэакцыя арганізма.

калары́т, -у, М -ры́це, м.

1. Суадносіны фарбаў у карціне па тоне, насычанасці колеру.

Цёплы к.

Яркі к.

2. перан. Сукупнасць характэрных рыс, своеасаблівасць чаго-н.

К. эпохі ў гістарычным рамане.

Мясцовы к.

|| прым. каларысты́чны, -ая, -ае (да 1 знач.) і калары́тны, -ая, -ае.

Каларыстычныя спалучэнні.

Каларытны пейзаж.

Каларытныя вобразы рамана.

Каларытная мова.

|| наз. калары́тнасць, -і, ж.

ка́паць, -аю, -аеш, -ае; незак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Падаць кроплямі.

Днём капала (безас.) са стрэх.

2. што. Наліваць, разліваць кроплі чаго-н. на што-н.

К. лякарства ў шклянку.

3. перан., на каго. Нагаворваць, тайна паведамляць (разм.).

|| зак. нака́паць, -аю, -аеш, -ае; -аны (да 2 і 3 знач.).

|| аднакр. ка́пнуць, -ну, -неш, -не; -ні.

караву́л, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Вайсковая ўзброеная варта.

Выклікаць к.

2. Абавязкі па ахове чаго-н.

Несці к.

Узяць каго-н. пад к.

3. у знач. выкл. Заклік на дапамогу пры небяспецы (разм.).

К!

Ратуйце!

◊

Узяць на каравул — аддаць пашану асобым ружэйным прыёмам.

|| прым. караву́льны, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.).

К. начальнік.

Змяніць каравульных (наз.).

насу́страч, прысл. і прыназ.

1. прысл. У напрамку, процілеглым каму-, чаму-н., што рухаецца, набліжаецца.

Ісці н. брату.

2. прыназ. з Д. Ужыв. для ўказання на прадмет ці асобу, да якіх спераду ці наперарэз ім хто-, што-н. рухаецца.

Кінуцца н. танкам.

Выйсці н. гасцям.

◊

Ісці насустрач — дапамагаць каму-н., спачувальна адносіцца да каго-, чаго-н.

ніз, -у, мн. нізы́, -о́ў, м.

1. Ніжняя частка чаго-н.

Н. рукава.

2. Паверхня, бок прадмета, процілеглы яго верху.

Н. скрыні.

3. Унутраны бок (матэрыі, вопраткі); спод.

Н. паліто.

4. Нізіннае месца.

Сцелецца па нізах туман.

5. Тое, што і нізоўе.

6. мн. Шырокія пласты працоўнага народа.

Сацыяльныя нізы.

7. мн. Ніжнія ноты (спец.).

Браць нізы.