цемната́, ‑ы, ДМ ‑наце, ж.

1. Адсутнасць святла, асвятлення; цемра. Пад сховай цемнаты Нам даставілі пасылкі, Тэлеграмы і лісты. Глебка. За цемнатою цяжка было разглядзець, колькі зараз часу. Гартны. // Пра цёмнае, неасветленае месца, прастору. За колькі крокаў ад Лабановіча, вынырнуўшы з цемнаты, без шуму, як цень, выступіла жаночая постаць. Колас.

2. перан. Культурная адсталасць; невуцтва. Наша маладосць Не ведае ніякай цемнаты, Бо ёй Кастрычнік асвятліў шляхі, Высока ўзняўшы палымяны сцяг. Смагаровіч. І спектаклі — от яны куранёўскія спектаклі! Толькі ж і тут — рэлігія цемнатою людской пакарысталася! Мележ. Нашы дзед і бабуля так і памерлі ў цемнаце, а я атрымаў асвету і працую за станком. Гарбук. // Разм. Пра недасведчанага або малаадукаванага чалавека. — Няўжо вы дагэтуль нічога не ведаеце?.. От жа цемната, ну што ты скажаш! — незласліва засмяяўся чалавек. Васілёнак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

благі́, ‑ая, ‑ое.

1. Які не мае станоўчых якасцей, не адпавядае патрабаванням; які адмоўна ацэньваецца. Зямля тут благая, пясчаная, і вельмі мала яе. Брыль. Не так баяліся [парабкі] работы, як таго, што харч дужа благі. Чарнышэвіч. Орлік сапраўды быў благім канём: куслівым і брыклівым. Сіняўскі. // Які не валодае майстэрствам у чым‑н.; недастаткова ўмелы. [Госці:] — Танцор з цябе, відаць, зусім благі! Корбан.

2. Які не адпавядае патрабаванням маралі; дрэнны ў маральных адносінах. [Капітан:] — Ясна: звязаўся [Віця], відаць, з благой кампаніяй і заняўся нячыстай справай. Якімовіч. [Мікола:] — Таццяна Марыч?.. Так... Яна папала пад благі ўплыў. Глебка. Шукаць паляўнічага .. [Валодзя] не будзе: гэта благі чалавек, калі страляў у лася... Ваданосаў. // Які заслугоўвае асуджэння, выклікае нездавальненне; дрэнны (пра справы, учынкі, думкі і пад.). Ды яшчэ хлопчык спадзяваўся, што дзед ужо забыў пра яго благі ўчынак. Рылько. Мыслі добрыя, благія мне адкрыты. Дзяргай. [Хаценчык:] — Ніхто слова благога не скажа пра маю службу. Вітка. Суседкі разносілі аб .. [Мар’яне] благую славу ведзьмы-шаптухі. Бядуля. / у знач. наз. благо́е, ‑ога, н. Праўда, Сцёпка стараўся ўпэўніць сябе, што нічога благога ў яго ўчынку не было. Колас. Я не чуў благога пра суседзяў, З імі жыў спакойна, мірна год. Прануза.

3. Непрыемны для іншых (пра манеры, характар і пад.). Благі характар. □ Думаў, думаў бацька, як яму адвучыць сыноў ад благой прывычкі, ды нічога не можа прыдумаць. Якімовіч. Апроч благое манеры нявечыць гаворку, людзі ў Пракопа болей і не знайшлі перамен. Вітка.

4. Нездаровы; з хваравітым выглядам, худы. Як незнаёмы [Адам] ўсё роўна. Але ж нешта з твару благі. Худы. Вышынскі. // Шкодны для здароўя. — А ў нас асабліва клімат благі, — націснуўшы на слове «клімат», шырока ўсміхаючыся адказаў незнаёмы. Гурскі.

5. Які не абяцае нічога добрага; несуцяшальны. І сніць стары Міхайла благія сны. І знакі благія бачыць ён. То курыца запяе. То люлька з губ выпадае. Бядуля. [Хлопцы:] — Чаго гэта ты, Макар, як сам не свой? Мо з дому якая благая вестка прыйшла? Сабаленка. Не трэба журыцца, навошта благія здагадкі, Галіна. Вялюгін. / у знач. наз. благо́е, ‑ога, н. [Марыля:] Баюся, дзедка, вельмі баюся, каб з ім [Лявонам], барані божа, чаго благога не сталася. Купала. // Невясёлы, смутны (пра настрой). [Ліст:] — Настрой, вы кажаце, у вас благі? Прызнацца, мой ад вашага не лепшы. Дубоўка. // Цяжкі, безвыходны.

6. Недастатковы для якой‑н. мэты, у якіх‑н. адносінах. Хаты Манька не манілася прадаваць, хоць купцы здараліся і грошы давалі не благія. Пташнікаў. // Такі, на якога нельга спадзявацца; ненадзейны. [Маці:] — Вось гэта [не даць спісваць] і будзе па-сяброўску. А так благі з цябе сябра! Гамолка. [Турава:] — Злосць, Стэфачка, благі дарадчык. Савіцкі.

7. Які выклікае агіду; гадкі, непрыстойны (пра выразы, словы). Дома, напрыклад, у мяне ніколі не зрывалася з языка благое слова. Ляўданскі.

•••

Благія вочы гл. вока.

Благі час гл. час.

На благі канец гл. канец.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

commit

[kəˈmɪt]

v.t.

1) рабі́ць, учыня́ць

to commit adultery — учыні́ць жані́мскую здра́ду

to commit an error — зрабі́ць памы́лку

2) аддава́ць

to commit to an asylum — адда́ць у шпіта́ль для псыхі́чна хво́рых

to commit the body to earth (the grave) — хава́ць це́ла, аддава́ць зямлі

to commit to fire — спалі́ць

3) зьняво́ліць

4) абавяза́ць (-ца)

it does not commit me to anything — Гэ́та мяне́ да нічо́га не абавя́звае

He would not commit himself in any way — Ён нічы́м не забавяза́ўся

•

- commit to memory

- commit to writing

- commit to paper

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)

jam​2 [dʒæm] v.

1. упі́хваць, запі́хваць, уці́скваць;

I can’t jam another thing into the bag. Я не магу больш нічога ўпіхнуць у сумку.

2. заяда́ць (пра часткі механізмаў);

The lock has jammed, I can’t open it. Замок заела, я не магу яго адкрыць.

3. бітко́м набіва́ць, загрува́шчваць, запаўня́ць (праход);

People in the bus were jammed together like sardines in a can. Людзей набілася ў аўтобус, як селядцоў у бочцы.

4. зашчэ́мліваць, заціска́ць;

I jammed my finger in the door. Я прышчаміў палец дзвярыма.

5. ствара́ць перашко́ды, глушы́ць (радыё і да т. п.)

♦

jam on the brakе(s) націска́ць на тармазы́

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

nowhere [ˈnəʊweə] adv.

1. нідзе́, ніку́ды;

nowhere else больш нідзе́

2. няма́ дзе, не́дзе; няма́ куды́, не́куды;

I have nowhere to go. Мне няма куды ісці.

♦

get/go nowhere нічо́га не дасягну́ць, не дабі́цца свайго́, пацярпе́ць фія́ска;

nowhere to be found бяссле́дна зні́кнуць, як у ваду́ ка́нуць, нідзе́ няма́ (чаго-н.);

nowhe re near ніко́лькі, зусі́м не;

Lions are nowhere near as fast as cheetahs. Львы бегаюць зусім не так хутка, як гепарды;

From out of nowhere he asks me to marry him! І тут, ні з таго ні з сяго, ён прапануе мне стаць яго жонкай!

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

speak [spi:k] v. (spoke, spoken)

1. гавары́ць, размаўля́ць;

speak for smb. гавары́ць ад чыйго́-н. імя́;

speak English гавары́ць па-англі́йску

2. каза́ць, выка́звацца;

speak the truth гавары́ць пра́ўду;

speak one’s mind выка́звацца адкры́та, шчы́ра

3. све́дчыць;

speaking for myself што да мяне́

4. зга́дваць, упаміна́ць;

nothing to speak of нічо́га асаблі́вага

5. выступа́ць;

speak in public выступа́ць публі́чна

♦

actions speak louder than words менш слоў, а больш спраў;

roughly speaking гру́ба ка́жучы;

so to speak так сказа́ць

speak out [ˌspi:kˈaʊt] phr. v. выка́звацца, гавары́ць; гавары́ць шчы́ра, адкры́та

speak up [ˌspi:kˈʌp] phr. v.

1. гавары́ць гу́чна і выра́зна

2. выка́звацца

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

Homines nihil agendo discunt male agere

Нічога не робячы, людзі вучацца рабіць благое.

Ничего не делая, люди учатся делать дурное.

бел. Пачнеш ляніцца ‒ будзеш з торбаю валачыцца. Ад ляноты чакай бядоты. Гультай ды злодзей ‒ два родныя браты. Гультайства горш за хваробу. Гультай ляжыць, а ліха бяжыць.

рус. Праздность ‒ мать всех пороков. Лень добра не делает, без соли обедает. Труд человека кормит, а лень портит. От безделья дурь наживается, в труде воля закаляется.

фр. En ne faisant rien on apprend à mal faire (Ничего не делая, учатся делать плохое/дурное). L’oisiveté est (la) mère de toutes les vices (Праздность ‒ мать всех пороков).

англ. Idleness is the parent of vice (Безделие ‒ родитель порока). Satan finds some mischief still for idle hands to do (Дьявол занимает ленивые руки бедой).

нем. Nach Faulheit folgt Krankheit (После лени следует болезнь). Faulheit ist der Schlüssel zur Armut (Лень ‒ ключ к бедности). Faulheit lohnt mit Armut (Лень оплачивает бедность). Müßiggang ist aller Laster Anfang (Тунеядство есть начало всех пороков). Müßiggang ist der Tugend Untergang (Ty неядство ‒ мать всего зла).

Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)

ро́вно нареч.

1. (гладко, равномерно) ро́ўна;

доро́га шла ро́вно даро́га ішла́ ро́ўна;

2. в знач. част. (точно) ро́ўна; (как раз) якра́з;

ро́вно сто рубле́й ро́ўна сто рублёў;

он пришёл ро́вно в три часа́ ён прыйшо́ў ро́ўна (якра́з) у тры гадзі́ны;

3. в знач. част., разг. (совершенно, совсем) зусі́м;

я ро́вно ничего́ не по́нял я зусі́м нічо́га не зразуме́ў;

4. в знач. союза (словно, как будто), прост. як, ні́бы;

зарыча́ть ро́вно зверь зараўці́ як (ні́бы) звер.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

не́чего​II (незачем) нареч., разг. няма́ чаго́; не́чага; (не надо) не трэ́ба;

не́чего об э́том говори́ть няма́ чаго́ (не́чага, не трэ́ба) пра гэ́та гавары́ць;

э́тим не́чего шути́ть гэ́тым не трэ́ба (не́чага) жартава́ць;

да тут и ду́мать не́чего ды тут і ду́маць няма́ чаго́ (не́чага);

не́чего спеши́ть няма́ чаго́ (не́чага, не трэ́ба) спяша́цца;

◊

от не́чего де́лать ад няма́ чаго́ рабі́ць;

не́чего сказа́ть! што і каза́ць!, няма́ што і каза́ць!;

де́лать не́чего нічо́га не зро́біш.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

зна́чыць ​1, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; незак., каго-што.

1. Памячаць, ставячы знак, метку і пад. Кастусь нарыхтаваў альховых пруткоў, і яны пачалі адбіраць і значыць кусты. Дубоўка. Авечку латкамі, бывае, значаць, каб распазнаць у табуне лягчэй. Таўлай.

2. Вызначаць, указваць сабой шлях, дарогу і пад. Твой сын болей гора не ўбачыць, Што зведалі маці і бацька, Бо сцяг яму Леніна значыць Дарогу ў заўтра, у вякі. Прыходзька. Дарогу значаць рэк і рэчак Ступені стромкія плацін. Гаўрусёў.

зна́чыць ​2, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; незак.

1. Мець той ці іншы сэнс, азначаць (пра словы, знакі, жэсты і пад.). Так, звузіла сваё значэнне слова бульба, якое ў лацінскай мове значыла клубень, караняплод (лац. bulbus — «клубень»), а ў беларускай толькі пэўны від караняплодаў. Юргелевіч. Калі дзед бярэцца за бараду, гэта значыць, што ён узрушаны, узлаваны. Лынькоў. // Сведчыць аб чым‑н. Цётка маўчала, а гэта значыла: жыць было можна. Ракітны.

2. Мець значэнне, вагу, быць істотным; адыгрываць ролю. Цяпер Бондар рэдка думае пра Гэлю, а яшчэ чатыры, нават тры гады назад яна значыла для яго вельмі многа. Навуменка. У руках сініца значыць Больш за жураўля ў блакіце. Маляўка.

3. у знач. пабочн. Такім чынам, выходзіць. Удзень з дрэў капала. Надвячоркам жа на галінах выраслі тонкія ледзяшы. Значыць, пачало падмарожваць. Бяспалы. Раптам, схамянуўшыся, Максім устае: над галавой чутна тупаніна. Значыць, параход пад’язджае да чарговага прыпынку. Каршукоў.

•••

Нічога не значыць — не мець значэння, быць неістотным; не адыгрываць ролі. Коска для .. [Мікалая] нічога не значыла — нуль, не больш. Якімовіч.

Што значыць хто ці што — пры ўказанні на асаблівасць каго‑, чаго‑н., пры жаданні растлумачыць што‑н. уласцівымі каму‑, чаму‑н. якасцямі. — Вось што значыць Савецкая ўлада, — задаволена гаварыў Лазавік. — Папы і тыя стрыгуцца, ідуць нам служыць. Хомчанка.

значы́ць, ‑чы́ць; незак.

Абл. Паказваць на цельнасць (звычайна пра карову). Наста думае, што карова будзе цяліцца толькі ў канцы месяца, а можа аж пасля каляд, нядаўна значыць пачала. Пташнікаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)