кане́ц, -нца́, мн. -нцы́, -нцо́ў, м.

1. Мяжа, край, апошняя кропка працягласці ў прасторы чаго-н., а таксама прылягаючая да іх частка.

К. дарогі.

К. горада.

К. часопіса.

2. Апошні момант чаго-н., што мае працягласць у часе, а таксама час, звязаны з гэтым момантам.

К. вясны.

3. Адрэзак шляху пэўнай працягласці; адлегласць паміж двума пунктамі (разм.).

Такі к. прайшлі пехатой!

4. Вяроўка, канат для прычалу суднаў (спец.).

Швартовы к.

5. перан. Смерць, гібель (разм.).

6. толькі мн. Астаткі нітак асновы, якія не могуць быць датканы і адразаюцца ад палатна (спец.).

◊

Адзін канец (разм.) — усё роўна, няхай будзе так.

Без канца (разм.) — вельмі доўга, вельмі многа, бесперапынна.

Да канца — канчаткова, поўнасцю.

Звесці канцы з канцамі (разм.) — з цяжкасцю задаволіць жыццёвыя патрэбы, ледзь укласціся ў суму даходу, заработку.

З усіх канцоў — адусюль, з розных бакоў.

Канца (канца-краю) не відаць (няма) (разм.) — пра тое, чаго вельмі многа, што цягнецца доўга.

Канцы з канцамі не сходзяцца (разм.) —

1) няма ўзгодненасці, адпаведнасці паміж рознымі часткамі, бакамі чаго-н.;

2) у каго не хапае чаго-н. на ўвесь вызначаны перыяд.

Канцы ў ваду (разм.) — ніякіх слядоў (злачынства, правіннасці) не засталося.

На благі канец — пры найгоршых абставінах, у горшым выпадку.

Пад канец — пры заканчэнні.

У два канцы — туды і назад (ехаць, ісці і пад.).

|| памянш. ко́нчык, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 і 6 знач.).

К. ніткі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

прарва́ць, -ву́, -ве́ш, -ве́; -вём, -вяце́, -ву́ць; -ві; -ва́ны; зак.

1. што. Разарваўшы, зрабіць адтуліну, дзірку ў чым-н.

П. панчоху.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.), што. Пра ваду: моцным напорам прамыць адтуліну ў чым-н., разбурыць перашкоду.

Прарвала плаціну.

3. што. Прабіцца праз што-н., зламаўшы супраціўленне.

П. варожую блакаду.

4. што. Зрабіць радзейшым, вырваўшы частку раслін.

П. буракі.

5. безас., каго (што). Аб раптоўным пераходзе ад бяздзеяння ці спакойнага стану да якога-н. інтэнсіўнага дзеяння (разм.).

Ён доўга маўчаў, але тут і яго прарвала.

|| незак. прарыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. прары́ў, -ы́ву, м. (да 2 і 3 знач.).

|| прым. прарыўны́, -а́я, -о́е (да 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

псава́цца, псуюся, псуешся, псуецца; псуёмся, псуяцеся; незак.

1. Прыходзіць у стан няспраўнасці, станавіцца непрыгодным. Улетку, калі «студэнтачка» была дома, у.. [Тодзіка] каля яе хаты што-небудзь псавалася ў аўтобусе, а рамонт працягваўся доўга. Чорны. Плод.. [ігрушы] мог ляжаць усю зіму і не псаваўся, а ўсё смачнеў. Кулакоўскі. // Паддавацца пашкоджанню. Ад чытання ў прыцемку псуюцца вочы. □ Я заўсёды ёй гаварыў: «Наталка, не прывыкай да цукерак, ад цукерак зубы псуюцца». Пянкрат.

2. Рабіцца непрыемным, брыдкім; пагаршацца. Калі .. [Васіль] глядзеў на няскончаны зруб клуба, заўсёды псаваўся настрой. Шамякін. Прыемна было ісці пешшу, асабліва ў лесе. Праўда, пачало псавацца надвор’е. Неба пакрылася смугою, якая пакрысе засланяла сонца. Чарнышэвіч.

3. Набываць дрэнныя схільнасці, станавіцца дрэнным. [Падпалкоўнік:] — Салдату нельга доўга сядзець у казармах, бо ён псуецца без работы, як іржавее без работы добры аўтамат! Лынькоў.

4. Зал. да псаваць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

кружи́ть несов.

1. (вертеть кого, что) круці́ць;

ве́тер кру́жит пыль ве́цер кру́ціць пыл;

2. (описывать круги, блуждать) кружы́ць;

в не́бе кружи́л ко́ршун у не́бе кружы́ў каршу́н;

мы до́лго кружи́ли, пока́ добрали́сь до дере́вни мы до́ўга кружы́лі, паку́ль дабра́ліся да вёскі;

кружи́ть го́лову (кому-л.) круці́ць галаву́ (каму-небудзь);

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Прыва́л ’прыпынак у дарозе для адпачынку ў час паходу’ (ТСБМ): лежа́ць у прывал ’доўга вылежвацца’ (ТС), прыва́лка ’месца для прыпынку ў дарозе, прывал’ (Нас.), прыва́л, прыва́лак ’пагорак; высокі бераг’ (мядз., Нар. сл.; брасл., Сл. ПЗБ), прыва́лак ’нізкае месца ў канцы загона’ (брасл., ігн., Сл. ПЗБ), прыва́лак, пры́валок, пры́ве́лок ’прымурак — выступ печы, на якім можна сядзець або ставіць што-небудзь’ (Буз., ТС), ’прымастка, палаці каля печы’ (Сцяшк., Сл. рэг. лекс.), ’дошка, прыбітая ля печы’ (Жд.), прывале́нь ’прымак’ (гарад., Нар. лекс.). Да прывалі́ць ’прыперці, прыхіліць; прыкрыць, прыціснуць зверху, прыстаць, прычаліць (пра судна); прыйсці, сабрацца ў вялікай колькасці; з’явіцца, прыйсці (пра што-небудзь нечаканае або ў вялікай колькасці)’ (ТСБМ), да прасл. *privaliti, якое ад *valiti, гл. валі́ць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

га́ліцца, га́люся, га́лішся, га́ліцца; незак., на каго-што.

Разм. Квапіцца на што‑н., імкнуцца завалодаць чым‑н. Галіцца на чужое дабро.

галі́цца, галю́ся, го́лішся, го́ліцца; незак.

1. Галіць сябе; брыцца. [Янукевіч] старанна галіўся і доўга ўціраў далонямі крэм у скуру шчок. Хадкевіч.

2. Не насіць барады і вусоў. Як і некалі, дзядзька Іван не адпускае барады, голіцца. Васілевіч.

3. Зал. да галіць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

валэ́ндацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

Разм.

1. Доўга важдацца з кім‑, чым‑н. [Юстын:] — Ну, сам падумай: толькі і ведай, што цягай з крыніцы ваду, ды з харчамі валэндайся. Стаховіч.

2. Хадзіць, пераходзіць з месца на месца без асаблівай патрэбы, прычыны; бадзяцца, валачыцца. [Антось:] — Запрагай, і каб мне.. тут ніхто лішні не валэндаўся. Бажко. Адны [людзі] працуюць, другія валэндаюцца па вуліцы без работы. Карпюк.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ве́чна, прысл.

1. Без пачатку і без канца, заўсёды, бясконца, спрадвеку. Матэрыя існуе вечна. □ Сонца вечна людзям свеціць. Колас. // На працягу вякоў, вельмі доўга. Жыць вечна ў памяці народа.

2. Пастаянна, заўсёды. Пах смалы.. шырокай хваляй вечна плыве з густых хвояў лесу. Чорны. Бацька вечна заняты: то ў абходзе, то высочвае.. глушцоў ці лася, то вязе ў замак рыбу або качак. С. Александровіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

абмя́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. абмяк, ‑ла; зак.

1. Стаць мяккім, страціўшы пругкасць. Вопратка абмякла ад вільгаці.

2. перан. Зрабіцца вялым, расслабленым. Камендант абмяк, зморана апусціўся ў крэсла, успомніўшы свой ганебны страх. Шамякін. Эма заплакала горка. Рукі абмяклі, Пакорна, Выпусціў бацька повад. Глебка.

3. перан. Стаць больш спагадлівым; расчуліцца. Выказаўшы тое, што так доўга і балюча ўтрымлівала, Аля адразу абмякла і заплакала. Мележ.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

даку́ль, прысл.

Разм.

1. пытальнае. Да якога месца?, да якога часу?, як доўга? Дакуль вы дайшлі? □ — Дакуль жа, нарэшце, мы будзем прайграваць, скажыце? Гартны.

2. адноснае: а) (далучае даданы сказ месца). Да таго месца, куды... Наперадзе, дакуль вокам кінуць, зелянеюць усходы; б) (далучае даданы сказ часу). Да таго часу, пакуль... — Сход павінен сёння спытаць у Статкевіча, дакуль ён думае парушаць воінскую дысцыпліну. Алешка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)