Добрасардэ́чны ’добрасардэчны’ (БРС). Здаецца, запазычанне з рус. добросерде́чный ’тс’, якое, паводле Шанскага (1, Д, Е, Ж, 146–147), з’яўляецца пераафармленнем старога добросе́рдый (форма добросерде́чный вядома з XVII–XVIII стст.). Калькай з рус., відаць, з’яўляецца і добрасардэ́чнасць (рус. добросерде́чность).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дра́тва ’дратва’ (БРС, Касп., Шат.). Рус. дра́тва, укр. дратва ’тс’. Запазычанне з польск. dratwa, dratew. Слаўскі (1, 161–162) лічыць, што была зах.-слав. форма *draty (< с.-в.-ням. drāt ’тс’); параўн. і чэш. dratev (гл. Махэк₂, 126).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На пача́і ’на самым пачатку, напярэдадні’ (Мат. Маг.). Нязвыклая форма назоўніка *пачай ’пачатак’ утворана, відаць, ад пачаць, як наганяй ад наганяць, рус. случай ’выпадак’ ад случаться і пад. Хутчэй за ўсё лакальны архаізм, суадносны з дзеясловам напачаць ’пачаць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Набольш ’найбольш, больш за ўсё’ (Нас., ТС), на́баля, набблі ’тс’ (Рам. 1, 4), ст.-бел. наболтай (XVI ст.). Паводле Карскага (1, 231), у апошнім слове можна бачыць пропуск и, але верагодней гэта форма з прэфіксам на-. Гл. наі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Немаўга́д, немоўгад, немоўгадоў, немоўгаду, немоўгады ’невядома, немаведама’ (ТС). Зыходная форма, відаць, немоў‑ гаду, якая можа ўзыходзіць да спалучэння нема (гл. няма) і ўгаду (гл. гадаць), зафіксаванага на Тураўшчыне, параўн. нема весці ’немаведама’ (ТС), брэсц. нывгадь ’тс’ (Сл. Брэс.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Піяўка ’п’яўка’ (рас., карэліц., клім., ЛА, 1). Да п’яўка (гл.). Форма з -/⇉пад уплывам дзеяслова піць (Фасмер, 3, 271). Магчыма, сюды ж і піяўка ’скабка з дроту, цвіка для змацавання чаго-небудзь’ (Тураўінч., I, 66), п’яўка ’тс’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
про́філь
(фр. profil)
1) від збоку (твару, прадмета);
2) від, форма чаго-н. у разрэзе (напр. п. дарогі);
3) сукупнасць рыс і асаблівасцей якой-н. спецыяльнасці, прадпрыемства або навучальнай установы (напр. спецыяліст шырокага профілю, раён мае сельскагаспадарчы п.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Бо́жа и бо́жа м. (звательная форма от Бог) Бо́же и бо́же межд.;
◊ б. збаў — бо́же упаси́;
барані́ (крый) б. — не дай (изба́ви, упаси́, не приведи́) бог;
даруй б. — поми́луй бог; прости́ го́споди;
б. мой! — бо́же мой! бог мой!;
дай б. на́шаму цяля́ці во́ўка спайма́ці — посл. дай бо́же на́шему теля́ти во́лка пойма́ти
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Гла́баць ’забіраць, грабіць’ (Нас.), глабаць ’мацаць’ (Сцяц. Словаўтв.). Форма з чаргаваннем вакалізму да слав. *globiti (з рознымі значэннямі; параўн. балг. сглобя́ ’збіраць, змацоўваць’, серб.-харв. згло̀бити ’тс’, польск. głobić, чэш. hlobiti і г. д.). Гл. Фасмер, 1, 413; Слаўскі, 1, 291. Форма *glabati вядома ў некаторых слав. мовах. Параўн. і польск. głabać, głabnąć (у Брукнера, 143: пад głobić) ’схапіць, заграбаць’. Можна ставіць пытанне, ці не запазычана гла́баць у бел. мове проста з польск. głabać ’тс’. Аб гэтым можа сведчыць выбухное ґ у ґлабаць ’мацаць’, засведчанае ў Сцяц. Словаўтв. Да славянскіх магчымых сувязей параўн. Трубачоў, Эт. сл., 6, 131–134 (пад *globa, *globati, *globiti).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Касе́ц ’касец’ (ТСБМ, БРС, Сцяшк., Бяльк.). Рус. косе́ц ’тс’, укр. дыял. коси́ць ’тс’, чэш. дыял. kosec ’касец’, ’жнец’, славац. kosec (такая ж форма сустракаецца ў дыялектах славац. мовы), польск. дыял. kosiec. Параўн. далей серб.-харв. ко̀сац ’касец, жнец’, славен. kósec ’касец’. Прасл. форма *kosьcь ’касец’, ’жнец’; утворана ад прасл. дзеяслова *kositi ’касіць, жаць’ пры дапамозе суф. *‑ьcь, які ўтвараў у прасл. мове nomina agentis. Фармацыі гэтага тыпу, як можна бачыць з агляду матэрыялу ў Трубачова, Эт. сл., 11, 181, адсутнічаюць у некаторых слав. мовах (у прыватнасці, балг., в.-луж.), што яшчэ раз сведчыць аб дыялектным характары прасл. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)