ці́ша, ‑ы, ж.

1. Адсутнасць гукаў, шуму; спакой, цішыня. Зямля здаецца лёгкай, бязваж[к]ай, яна ўся дыхае цішай, спакоем. Лынькоў. У ранішняй цішы даволі доўга быў чуваць гул матора. Шчарбатаў.

2. Ціхая, бязветраная пагода. Ветру не было, і ў начной цішы можна было чуць, як плешчацца аб карэнні прыбярэжных дрэў вада ў рэчцы. Галавач.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

па... і па-..., прыстаўка.

I. Утварае дзеясловы са знач.:

1) закончанасці дзеяння, напр.: паставіць, пабудаваць, паказаць;

2) пачатку дзеяння, напр.: паляцець, паехаць, папаўзці;

3) нязначнай ці няпоўнай меры дзеяння, што адбываецца на працягу кароткага часу, напр.: пагаварыць, паскакаць, паспаць;

4) набыцця большай ступені якасці, уласцівасці, напр.: пахарашэць, пасталець;

5) няпэўнай працягласці, паўторнасці дзеяння, напр.: пакурваць, пакрыкваць, пагойдваць;

6) дзеянняў, якія адносяцца да многіх асоб, прадметаў, напр.: пахавацца, памерзнуць, пападаць;

7) у спалучэнні з прыставачнымі дзеясл. (звычайна незак.):

а) распаўсюджанне дзеяння на ўсё, многія аб’екты, напр.: паабіваць (яблыкі з дрэва), павыносіць (мэблю з хаты), паналаджваць (станкі), парассяляць (студэнтаў па кватэрах);

б) утварэнне дзеяння ўсімі, многімі асобамі, напр.: паабмарожвацца, павысяляцца, панакрывацца;

в) празмернасць дзеяння, напр.: панакупляць (рознай дробязі), папахадзіць (хадзіць доўга, многа), папахварэць (хварэць доўга);

г) абмежаванасць меры дзеяння, напр.: павыжынаць, павыядаць.

II. Утварае:

а) прыметнікі са знач.:

1) адносін да кожнага з указаных прадметаў ці адпаведнасці чаму-н., напр.: пагалоўны, падэкадны, пасільны;

2) указання на час пасля чаго-н., напр., пасмяротны;

б) прыметнікі і назоўнікі са знач. указання на месцазнаходжанне паблізу чаго-н., напр.: пагранічны, памор’е.

III. 3 прынал. займ. утварае прыслоўі са знач.:

1) у адпаведнасці з чыім-н. меркаваннем, жаданнем, напр.: па-свойму, па-твойму, па-нашаму;

2) з прыметнікамі ўтварае прыслоўі спосабу дзеяння, напр.: па-новаму, па-беларуску, па-казацку.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)

кацёл

1. Упадзіна, паніжанае поле (Слаўг.).

2. Вір, яма ў рацэ, возеры (Зах. Палессе Талст.).

3. Паглыбленне на полі ці лузе, у якім доўга стаіць вада і расце трава (Стол.).

4. Маленькі глыбокі вадаём з крутымі абрывістымі берагамі (Стол.).

□ ур. Кацёл (поле) каля в. Рудня Слаўг.

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

утрыма́цца сов., в разн. знач. удержа́ться;

у. на нага́х — удержа́ться на нога́х;

у. на сваі́х пазі́цыях — удержа́ться на свои́х пози́циях;

ён до́ўга не ўтрыма́ўся ў ро́лі дырэ́ктара — он до́лго не удержа́лся в ро́ли дире́ктора;

у. ад слёз (ад сме́ху) — удержа́ться от слёз (от сме́ха)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

заво́шта, прысл.

Разм.

1. пытальнае. За што? Па якой прычыне? — За што мяне катуеш, пане? Завошта чыніш здзек такі? Колас.

2. адноснае. Ужываецца ў якасці злучальнага слова; у даданых дапаўняльных сказах адпавядае па значэнню словам: «па якой прычыне», «чаму». Віця маўчаў, бо яму прыйшлося б доўга расказваць, чаму ён сёння такі і завошта дзякуе. Хомчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

замусо́ліць, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак., што.

Разм. Забрудзіць частымі дотыкамі тлустых ці насліненых пальцаў; зашмальцаваць. Замусоліць кнігу. Замусоліць фартух. // перан. Доўга і часта ўжываючы, апошліць, зацягаць (пра слова, выраз і пад.). — Чым, інжынер чалавечых душ, думаеш парадаваць у бліжэйшы час? — Кірыла не любіў ні гэтага звароту, які замусолілі да агіднасці, ні гэтага шаблоннага пытання. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

жада́ны, ‑ая, ‑ае.

Такі, да якога імкнуцца, якога чакаюць, хочуць. Калі ласка! Калі ласка! Тут заўсёды месца ёсць, — Не саромейся ж, Параска, Ты для нас — жаданы госць. Крапіва. Мы доўга плылі ў бурным моры, І ўраз — жаданая зямля! Багдановіч. // Любімы, дарагі. Ты заўсёды мне жаданы, Мой адзіны, мой каханы, Сэрцу мілы, ненаглядны мой. Валасевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

нацяга́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.

Разм.

1. Доўга, многа пахадзіць, паблукаць дзе‑н. — Больш я цябе не пушчу з хаты, — і гаварыла .. [маці] ужо сама сабе. — Днём нацягаецца па тым лесе, наморыцца і ноччу не спіць... Пташнікаў. Нацягаліся мы на кірмашы так, аж ногі загулі. Якімовіч.

2. Стаміцца, цягаючы што‑н. цяжкае. Нацягацца бярвення за дзень.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

павазі́цца, ‑важуся, ‑возішся, ‑возіцца; зак.

1. Вазіцца, катацца некаторы час. — Я не буду доўга, Зараз жа вярнуся, Трошачкі на рэчцы Ў санках паважуся. Колас.

2. перан. Разм. Аддаць многа часу якой‑н. справе; паваждацца. Хлапец пачынаў разумець, што і над яго пліткай з дзірачкай яшчэ нямала трэба павазіцца, каб з яе атрымалася дэталь. Кулакоўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

папа́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.

1. Зак. да па́рыць (у 1–6 знач.).

2. Парыць некаторы час. Такая ціша бывае пад канец лета, якое і папарыла, і пагрымела навальніцамі, а цяпер утаймавалася і палагаднела. Пташнікаў.

3. каго. Абліўшы варам, знішчыць. Папарыць клапоў.

папары́ць, ‑рые; зак., што, чаго і без дап.

Разм. Рыць доўга, неаднаразова.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)