змясці́ць, змяшчу́, зме́сціш, зме́сціць; зме́шчаны; зак.
1. каго-што. Умясціць у сабе.
Клуб не мог з. усіх прысутных.
2. каго-што. Знайсці месца для каго-, чаго-н., умясціць унутр чаго-н.
З. усе рэчы ў шафу.
3. каго-што. Даць памяшканне для жылля, месца каму-, чаму-н.
З. прыезджых у гасцініцу.
З. трусоў у клеткі.
4. каго-што. Аддаць куды-н. для якой-н. мэты.
З. хворага ў бальніцу.
З. грошы ў банк.
5. што. Надрукаваць, апублікаваць.
З. аб’яву ў газеце.
6. каго (што). Звольніць з пасады (разм.).
З. загадчыка.
|| незак. змяшча́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. змяшчэ́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
мета́л, -у, мн. -ы, -аў, м.
Хімічна простае рэчыва або сплаў, якім уласцівы бляск, коўкасць і добрая праводнасць цеплыні і электрычнасці.
○
Высакародныя металы — металы, якія не акісляюцца і не ржавеюць (золата, серабро, плаціна).
Каляровыя металы — усе металы і іх сплавы, акрамя жалеза і яго сплаваў.
Лёгкія металы — металы, якія валодаюць малой шчыльнасцю, ніжэйшай за шчыльнасць жалеза (алюміній, магній, натрый і інш.).
Цяжкія металы — металы з вялікай атамнай вагой або шчыльнасцю (жалеза, ванадый, свінец, ртуць і інш.).
Чорныя металы — жалеза і яго сплавы (чыгун, сталь).
|| прым. металі́чны, -ая, -ае.
Металічныя грошы.
М. голас (перан.: звонкі і рэзкі).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
сплы́сці і сплыць, сплыву́, сплыве́ш, сплыве́; сплывём, сплывяце́, сплыву́ць; сплыў, сплыла́, -ло́; зак.
1. Паплысці ўніз па цячэнні, быць знесеным вадой.
Мост сплыў аж да кустоў вербалозу.
2. Сцячы адкуль-н.
Вада з сенажаці сплыла к вечару.
3. Плаўна апусціцца, аддаліцца, адысці і пад.
Пыл сплыў ад дарогі на прысады.
4. перан. Паступова, павольна знікнуць.
З твару сплыла ўсмешка.
5. Мінуць, прайсці (пра час, здарэнні).
Сплыла маладосць, а за ёй і жыццё.
Было ды сплыло (прымаўка).
6. перан. Бясследна прапасці.
Тавар сплыў невядома куды.
Сплылі грошы і няма.
7. Знемагчы ад страты крыві.
С. крывёю.
|| незак. сплыва́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
упе́рці, упру́, упрэ́ш, упрэ́; упро́м, упраце́, упру́ць; упёр, упе́рла; упры́; упёрты; зак.
1. што. З цяжкасцю ўпхнуць, уціснуць у што-н. (разм.).
У. рэчы ў чамадан.
2. што ў што. Унесці (што-н. цяжкае, грувасткае; разм.).
У. мяшок з бульбай у сенцы.
3. што ў што. Шчыльна прыціснуць да чаго-н.
У. жэрдку ў сцяну.
У. рукі ў бокі.
4. перан., каго-што. Навязаць каму-н., прымусіць насільна ўзяць што-н. (разм.).
У. бракаваны прыёмнік.
5. перан., што. Патраціць, выдаткаваць (сродкі, грошы; разм.).
У. сто рублёў.
|| незак. упіра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. упо́р, -у, м. (да 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
шалёны
1. (хворы на шаленства) tóllwütig;
2. перан rásend, wütend, schäumend [kóchend] vor Wut;
шалёная ху́ткасць rásende Schnélligkeit;
◊ шалёныя гро́шы leicht erwórbenes und vertánes Geld;
шалёныя цэ́ны разм wáhnsinnige [enórme] Préise;
шалёная го́нка ўзбрае́нняў паліт fíeberhaftes Wéttrüsten
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Ліхвя́р ’кулак’ (Яруш.), ’хто прычыняе людзям няшчасце’ (пух., Жд. 2), ’той, хто бярэ вельмі высокія, недазволеныя законам працэнты за пазычаныя грошы’ (ТСБМ), укр. лихва́р, лихвʼя́р, ст.-рус. лихварь (XVII ст.), польск. lichwiarz, в.-луж. lichwar, чэш. lichvář ’тс’, славац. lichvár ’гандляр скацінай’; серб.-харв. ли̏хвар, славен. lihvár, макед. лихвар, балг. лихва́р. Прасл. форма lixvarь, якая абыходзіць да прасл. lixva ’пазыка грошай пад працэнты’ (Слаўскі, 4, 236). Апошняе — запазычанне з гоц. leiƕva ’пазыка’, leiƕan ’пазычаць’, ст.-в.-ням. lîhan ’тс’ (Бернекер 1, 717; Фасмер, 2, 504–505; Слаўскі, 4, 233–235). Магчыма, аднак, і поўнае запазычанне з герм. *leihwarja‑ ’пазыкадаўца’ (Трубачоў, Эт. сл., 15, 99).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тара́чыць ’цягнуць’ (Нар. Гом.), ’несці’ (Юрч.): скачы не скачы, а грошы тарачы (Сержп. Прык.), тыра́чыць ’везці ў маленькай калясачцы’ (Бяльк.). Гл. тарочыць 1.
Тарачы́ць 1 (торочы́ті) ’многа раз паўтараць’ (Шатал.), ’сакатаць; бурчаць, сварыцца; размаўляць з прыемнасцю’ (Яўс.). Гл. тарочыць 2.
Тарачы́ць 2 ’сохнуць (у горле)’ (навагр., Сл. ПЗБ). Няясна; семантыка, відаць, вызначана недакладна, параўн.: што‑та горла тарачыць (там жа), г. зн. ’дзярэ’. Тады, магчыма, да прасл. *torščiti, параўн. рус. дыял. торо́щить ’часаць’, значэнне якога, паводле Варбат (Этимология–1971, 14), блізкае да значэння ’скрабсці’ ў зыходным прасл. *toršiti, *tьrxati, што да асновы і.-е. *ter‑ ’драць’ (Варбат, Супр. чыт., II, 17). Гл. наступнае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ухо́даць разм
1. (пазбавіць жыцця, загубіць) úmbringen* vt, káltmachen аддз vt;
2. (знясіліць, змардаваць) entkräften vt, schwächen vt, erschöpfen vt;
хваро́ба ухо́дала яе́ die Kránkheit hat sie entkräftet;
3. (патраціць, выдаткаваць) áusgeben* vt, veráusgaben vt (грошы)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
пераве́сціся сов.
1. перевести́сь;
п. на другу́ю рабо́ту — перевести́сь на другу́ю рабо́ту;
2. (исчезнуть) перевести́сь, вы́вестись;
яшчэ́ гро́шы не ~вялі́ся — ещё де́ньги не перевели́сь;
3. (об изображении) перевести́сь, свести́сь;
карці́нка ~вяла́ся ўда́ла — карти́нка перевела́сь (свела́сь) уда́чно
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
ухо́даць сов., разг.
1. изнури́ть, изму́чить;
так ~дала яго́ хваро́ба — так изнури́ла его́ боле́знь;
2. уби́ть, погуби́ть;
3. промота́ть, загуби́ть;
у. усе́ гро́шы — промота́ть все де́ньги;
◊ ~далі сі́ўку круты́я го́ркі — погов. уката́ли (уходи́ли) си́вку круты́е го́рки
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)