1. Людзі, якія жылі раней; продкі. Дзяды і прадзеды. □ Дзяды нашы білі драпежнікаў прускіх, Не даўшы надзець на сябе кайданы.Броўка.
2. Абрад памінання нябожчыкаў, а таксама дзень, калі выконваўся гэты абрад. Апошняе [ворыва] скончым на гэтым тыдні, і ў суботу, на дзяды, якраз можна будзе грэчку сеяць.Гартны.
дзяды́2, ‑оў; адз. дзед, ‑а, М ‑дзе, м.
1. Пустазелле з калючым лісцем і сцяблом, з лілавата-чырвоным суквеццем; бадзяк. Густа буялі каструбаватыя калючыя кусты дурнап’яну, дзядоў ды крапівы.Мележ.
2. Пустазелле з шырокім лісцем і ўчэпістымі суквеццямі-шышкамі; лопух. // Учэпістыя суквецці-шышкі гэтай расліны. [У Паўліка] пяты парэпаныя, шапка дзіравая, штаны ўсе ў дзядах.Грахоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
1. Пасунуцца, паціснуцца, даючы каму‑н. месца. [Сяргей] падышоў да Ярмоленкі, Пятрова і, вітаючыся, сказаў ім, мабыць, нешта смешнае і вясёлае, бо тыя, смеючыся, пацяспіліся, далі яму месца на лаўцы.Сіўцоў.// Вызваліць частку занятай плошчы. Каля дрэ[ў] стаялі нейкія грузавікі і фурманкі. Калі падышлі «трыццацьчацвёркі», вакол іх замітусіліся людзі. — Эй, пяты эшалон! Просім пацясніцца! — крыкнуў задзёрыста, саскочыўшы з машыны, Быстроў.Мележ.// Уступіць каму‑н. частку памяшкання, жылля; пажыць у цеснаце. [Мікіта] думаў, што давядзецца брата пусціць у сваю хату, пацясніцца.Галавач.Калі на будоўлю панаехала многа людзей і не было іх дзе размясціць, жыхары Белазерска пацясніліся, пусцілі на кватэры часовых жыхароў.Дадзіёмаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
deptać
незак.
1. таптаць;
”nie deptać trawnika” — «па газонах не хадзіць»;
2.перан. таптаць; парушаць; зневажаць;
deptać komu po piętach — а) хадзіць за кім па пятах; б) наступаць каму на пяты
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
бо́ты це́сныя, ледзь успёр на но́гі — сапоги́ те́сные, е́ле напя́лил на́ ноги;
3. опере́ть, облокоти́ть;
4. встащи́ть, втащи́ть;
у. чамада́н на пя́ты паве́рх — встащи́ть (втащи́ть) чемода́н на пя́тый эта́ж
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Knóchen
m -s, - ко́стка, косць
bis in die ~ — да мо́згу касце́й
◊ Mum [Schneid, Schwung] in den ~ háben — адчува́ць сі́лу [эне́ргію, бадзёрасць]
der Schreck ist ihm in die ~ gefáhren — яго́ паралізава́ў страх, у яго́ душа́ ў пя́ты [пя́ткі] уцякла́
séine ~ zum Márkte trágen* — рызыкава́ць жыццём
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
сме́шны, ‑ая, ‑ае.
1. Які выклікае смех, весялосць; пацешны, забаўны. Смешнае апавяданне. □ [Хлопец] быў, бадай, прыроджаны комін, бо ўмеў сур’ёзна гаварыць смешныя рэчы.Навуменка.[Таццяна] .. дзівілася, як гэта раней яна магла жыць без яго, без гэтага маленькага, смешнага, крыклівага стварэння.Шамякін./узнач.наз.сме́шнае, ‑ага, н.Ды музыкі знаюць свае сцежкі — Смешнае іграюць без усмешкі.Лужанін.// Які выклікае насмешку, іронію сваёй недарэчнасцю. У гэты момант падаспеў пяты [чалавек], у вузкіх штанах і ў смешнай куртцы з двума хвастамі.Самуйлёнак.Смешны часам бывае чалавек з сваімі недарэчнымі перажываннямі.Зарэцкі.
2. Тое, што нельга ўспрымаць сур’ёзна. Розныя смешныя довады лезлі ў галаву.Бядуля.// Дзіўны. [Пракоп:] — Смешная ты, маці! Няўжо ты думаеш, што я такі дурны і палезу ў воду, не пабачыўшы броду?Колас.
•••
Да смешнага — у вышэйшай ступені, надзвычай. Вынаходства Андрэя было да смешнага простым, і таму аб ім неўзабаве ведаў увесь завод.Шахавец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
наступи́тьIсов. (на что-л.) наступі́ць;
◊
наступи́ть на го́рло наступі́ць на го́рла;
наступи́ть на (люби́мую) мозо́ль(кому) наступі́ць на (любі́мы) мазо́ль (каму);
медве́дь на́ ухо наступи́л мядзве́дзь на ву́ха наступі́ў;
наступи́ть на пя́тки(кому) наступі́ць на пя́ты(каму);
наступи́ть на хвост (на́ ногу, на́ ноги)(кому) наступі́ць на хвост (на нагу́, на но́гі) (каму).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пункт
(лац. punctum = кропка)
1) месца ў прасторы, якое прызначана для чаго-н. ці чым-н. адрозніваецца ад іншых (напр. населены п., камандны п.);
2) невялікі раздзел, асобнае палажэнне якога-н. тэксту (напр.пяты п. інструкцыі);
3) момант у развіцці падзей, дзеяння (напр. кульмінацыйны п.);
4) тэмпературная мяжа, пры якой рэчыва змяняе свой стан (напр. п. кіпення, п. плаўлення);
5) адзінка вымярэння ў друкарскай сістэме, роўная 0,376 мм; 1/48 частка друкарскага квадрата.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
наступа́ць1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1.Незак.да наступіць 1.
2. Ведучы актыўныя ваенныя дзеянні, рухацца наперад, весці наступленне 1 (у 2 знач.). Чырвоная Армія хутка пачне наступаць.Чорны.Наступаць танкісты маглі толькі па спецыяльных дарогах.Мележ.// Весці актыўныя дзеянні з якой‑н. мэтай. [Андрэй Міхайлавіч] хадзіў па пакоі.., расказваючы Вісарыёну аб тым, як зменяць свой шлях рэкі, як каналы збяруць стаячыя балотным завадзі, як будзе наступаць чалавек, як будзе адыходзіць вялікае балота.Самуйлёнак.
3. Падступаць да каго‑н. з просьбамі, пагрозамі і пад. — Вы мне кажыце праўду, чуеце? Чыстую праўду, — горача наступала панна Людміла.Колас.
4.перан. Набліжацца да чаго‑н., распаўсюджвацца, насоўвацца на што‑н. Лес дажываў апошнія дні. З таго боку, ад шашы, на яго наступаў рабочы пасёлак.Асіпенка.Хвалі з белымі грабянямі з шумам наступаюць на пясчаны бераг.В. Вольскі.
•••
Наступаць на пятыкаму — даганяць каго‑н.
наступа́ць2, ‑ае.
Незак.да наступіць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыла́дзіцца, ‑джуся, ‑дзішся, ‑дзіцца; зак.
1. Размясціцца дзе‑н. Віктар хутка ўзлез, ёмка прыладзіўся на галіне і запусціў у дупло руку.Маўр.Сабе Апейка папрасіў кухаль піва; пакуль буфетчыца налівала, агледзеўся, дзе б прыладзіцца.Мележ.
2. Атрымаць якое‑н. месца, становішча; уладкавацца на работу. Брат Ціхан вярнуўся з вайны, але жыць дома не стаў — паехаў у Сібір і прыладзіўся там недзе на чыгунцы.Хадкевіч.Пяты брат працаваў на абутковай фабрыцы, куды дапамог прыладзіцца на працу Джыавані.Лынькоў.Казалі людзі, пашанцавала Сымону: прыладзіўся недзе служыць стрэлачнікам.Шынклер.
3. Прыстасавацца, падладзіцца пад каго‑, што‑н.; набыць навык рабіць што‑н. Прыладзіцца пад хаду спадарожніка. Прыладзіцца пісаць левай рукой. □ [Горбікаў] выдаваў сябе за бежанца з Фацежскага раёна, умеў сарыентавацца ў абстаноўцы, прыладзіцца да людзей, выклікаць у іх спагаду да сябе.Дудо.
4.Разм. Далучыцца да каго‑, чаго‑н. з карыслівымі мэтамі; прымазацца. Прыладзіцца да чужой славы. Прыладзіцца да чужой працы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)