Які знаходзіцца ў адстаўцы. Трапіў [Цімох] на сядзібу НІыпшынскага Яна — Адстаўнога маёра, былога улана.Куляшоў.Такая ўвага да яго, «адстаўнога настаўніка», як ён называў сябе, не магла б нг крануць, калі б дырэктар прыйшоў адзін.Шамякін.//Разм. Якога адхілілі. Дамоў прыехаў. Кажуць, трэці дзень Грыміць тваё вяселле (я ж не веру). Вянок з гароху хочуць мне надзець Сябры, як адстаўному кавалеру.Барадулін.
•••
Адстаўной казы барабаншчыкгл. барабаншчык.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
во́дсвет, ‑у, М ‑свеце, м.
Адбітак святла; водбліск. Ад водсвету бледнага полымя твар старога настаўніка здаваўся васковым.Шамякін.// Адліў. На матавым водсвеце медзі Насця прачытала маленькі надпіс.Лынькоў.//перан. Пашырэнне на каго‑, што‑н. чыіх‑н. уражанняў, пачуццяў, праяўленне іх. У апошнім з гэтых вершаў вельмі паэтычны пачатак, які кідае своеасаблівы водсвет на ўвесь твор.Бугаёў.[Буткевіч] убачыў у яе вачах водсвет таго захаплення, з якім яна [Гануся] заўсёды глядзела на яго.Караткевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бібліятэ́ка
(лац. bibliotheca < гр. bibliotheke, ад biblion = кніга + theke = сховішча)
1) установа, якая збірае, захоўвае і выдае кнігі чытачам, а таксама будынак, дзе гэта ўстанова знаходзіцца;
2) набор кніг, прызначаных для пэўнай групы чытачоў (напр. б. агранома, б. настаўніка);
3) збор кніг, якія знаходзяцца ў чыім-н. прыватным карыстанні (напр. у яго вялікая б.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
апа́лы, ‑ая, ‑ае.
1. Які асыпаўся з дрэў, галін і г. д. (пра лісце, кветкі і пад.). У празрыстым паветры запахла выкапанай бульбай, апалым лісцем.Карпюк.// Які нізка апусціўся, абвіс. Апалыя галіны.
2. Схуднелы. Апалыя шчокі.
3. Які толькі што выпаў (пра снег). На дварэ перадвясеннія дні. На сцежках свежаапалы чысты снег.Галавач.
4.перан. Які пагоршыўся, сапсаваўся (пра настрой). А гэта ўсё разам яшчэ больш памацняла апалы настрой маладога настаўніка.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
1. Узяць што‑н. у сваё ўладанне; захапіць. Чалавек навучыўся браць багацці зямлі, навучыўся рабіць машыны, завалодаў морамі, рэкамі, паветрам.Галавач.[Птушаняты] злосна штурхаюцца, стараючыся завалодаць большым і лепшым кавалкам.В. Вольскі.
2.перан. Прыцягнуць да сябе, падпарадкаваць свайму ўплыву. Відаць было, што памочнік хацеў завалодаць адзін увагаю панны Ядвісі, а настаўніка адцерці.Колас.Ідэя электрыфікацыі завалодала калгаснікамі ўсіх калгасаў сельсавета.Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нагру́зкаж.
1. (дзеянне) Beláden n -s, Verláden n -s;
2.камерц. (груз) Last f -, -en, Ládung f -, -en;
3.тэх. Belástung f -, -en, Beánspruchung f -, -en;
працава́ць з по́ўнай нагру́зкай voll áusgelastet sein;
4. (колькасцьработы, ступеньзанятасці) Belástung f -, -en; Stúndensoll n - і -s (настаўніка)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
прыўзня́цца, ‑німуся, ‑німешся, ‑німецца; зак.
1. Трохі ўзняцца, перамясціцца ўгару. Матор напружана ўзвыў, вал пад’ёмніка закруціўся, кузаў прыўзняўся.Вышынскі.Шырокія бровы прыўзнялася, а вейкі ледзь прыкметна ўздрыгнулі.Васілёнак.
2. Трохі прыўстаць, падняцца. Угледзеўшы настаўніка на парозе канцылярыі, пісар прыўзняўся ў крэсле, працягнуў суседу руку, як добры знаёмы, як прыяцель.Колас.Георгій напружана прыўзняўся, абапіраючыся на мыліцы, твар яго пабялеў.Мележ.
3.перан. Стаць лепшым, радасна-ажыўленым. Настрой яшчэ больш прыўзняўся, калі вечарам мы сышліся ўсе разам.Ляўданскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БЕЛ-ЛАНКА́СТЭРСКАЯ СІСТЭ́МА ўзаемнага навучання, сістэма навучання ў пач. школе, пры якой старэйшыя вучні, якія больш паспяхова займаліся, пад кіраўніцтвам настаўніка вялі заняткі з астатнімі навучэнцамі. Узнікла ў сувязі з неабходнасцю масавага навучання пісьменнасці. Прапанавана незалежна адзін ад аднаго англ. педагогамі Э.Белам (1791) і Дж.Ланкастэрам (1801). Спачатку ўжыта ў Індыі, потым у Вялікабрытаніі. У пач. 19 ст. шырока практыкавалася ў Францыі, Расіі, ЗША, Даніі і інш. краінах. У Расійскай імперыі ў 1817—19 школы ўзаемнага навучання ўзніклі ў некаторых вайск. часцях і ў маёнтках ліберальна настроеных памешчыкаў. Адной з першых такая школа адчынена для сялян у маёнтку графа М.П.Румянцава ў Гомелі. Супраць Бел-Ланкастэрскай сістэмы выступалі прыхільнікі навучання, якое садзейнічала развіццю асобы. У сярэдзіне 19 ст. Бел-Ланкастэрска сістэма страціла папулярнасць.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ад (ада), прыназ. з Р.
1. Указвае на зыходны пункт чаго-н.
Адысці ад агню.
Ад Мінска да Брэста.
Ад галавы да пят.
2. Указвае на крыніцу чаго-н.
Даведацца ад настаўніка.
3. Указвае на непасрэдную сувязь з чым-н., з якой-н. дзейнасцю.
Рабочы ад станка.
Людзі ад навукі.
4. Указвае на цэлае, якому належыць частка.
Крошкі ад хлеба.
Ножка ад крэсла.
5. Указвае на што-н., ад чаго пазбаўляюцца, што ліквідуецца, накіраванае супраць чаго-н.
Ачысціць ад пылу.
Схавацца ад спякоты.
Лекі ад хваробы.
6. Указвае на прычыну, падставу чаго-н.
Плакаць ад гора.
Вясёлы ад шчасця.
7. Указвае на другі прадмет, які супрацьпастаўляецца першаму.
Трэба адрозніваць дабро ад зла.
8.Ужыв. пры абазначэнні даты дакумента.
Загад ад 10 мая.
9. У выразах: год ад году, час ад часу, дзень ада дняі пад. указвае на часавую паслядоўнасць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цёмна,
1.Прысл.да цёмны (у 1–6 знач.).
2.безас.узнач.вык. Пра адсутнасць святла або недастатковасць асвятлення дзе‑н. Ядвіся зірнула на вокны кватэры настаўніка. Там цёмна і страшна, бо пуста.Колас.Машына як у нару кінулася: і з правага боку цёмна, і з левага боку цёмна,.. толькі снапок святла ад фараў лізаў лужыны на дарозе.Лобан.
3.перан.; безас.узнач.вык. Пра змрочны, цяжкі настрой. На душы .. [Казіка] стала пуста і цёмна.Чарнышэвіч.
•••
Цёмна хоць вока выкалігл. выкалаць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)