Маке́т ’узор, паменшаная схема, мадэль’ (ТСБМ) — праз рус. мову запазычана з фр.maquette < італ.macchietta ’пляма, дробная фігурка ў выглядзе плямы’ < італ.macchia ’пляма’ (Голуб-Ліер, 299).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Муля́ж ’злепак, мадэль прадмета ў натуральную велічыню’ (ТСБМ). З рус. мовы, у якой з франц.moulage ’фармоўка’ < mouler ’адліваць’ < moule ’форма’ < лац.modulus ’мера’ (Голуб-Ліер, 325).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
тып, -а і -у, мн. -ы, -аў, м.
1. -у. Мадэль, узор, форма з прыкметамі, якім адпавядае пэўная група прадметаў, з’яў.
Трактар новага тыпу.
Т. гаспадаркі.
2. -у. Вышэйшы падраздзел у сістэматызацыі раслін і жывёл, які аб’ядноўвае роднасныя класы (спец.).
Т. членістаногіх.
3. -у. Характэрны фізічны склад, знешні выгляд чалавека, звязаны з яго этнічнай прыналежнасцю.
Славянскі т. твару.
4. -у. Катэгорыя людзей, аб’яднаных супольнасцю якіх-н. характэрных унутраных або знешніх рыс.
Т. літаратурнага героя.
5. -а. Асобны чалавек, індывідуум, які вылучаецца сярод іншых характэрнымі рысамі (звычайна адмоўнымі).
Гэты т. выдаваў сябе за журналіста.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Рэ́вот ’страшны роў, рыканне, шум; крык, плач’ (ТС). Укр.ревіт, славацк.revot ’шум, роў’. Магчыма, бязафікснае ўтварэнне ад *рэвата́ць (параўн. рус.наўг.ревотать ’іржаць’), мадэль як рагатаць — рогат.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
фасо́н
(фр. façon)
1) крой, мадэль, форма якога-н. адзення, абутку (напр. сукенка новага фасону);
2) перан. пэўны спосаб, манера (напр. трымаць ф.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
Заво́са ’жалезная скобка, прымацаваная да падушкі восі, каб калясо не ўрэзвалася ў яе (вось)’ (Нас.). Параўн. рус.арханг.зао́сок ’аснова з дрэва, на якой замацоўваецца жалезная частка восі’, польск.zaośnik ’дэталь воза’. Відавочная сувязь з за і вось (гл.) не дае, аднак, яснасці наконт шляху словаўтварэння: канчатак ‑а ўказвае хутчэй на бязафіксны аддзеяслоўны наз., чым на прэфіксальны (параўн. заплот, запазуха), мадэльза + аснова + а не адзначаецца. Можа, адлюстроўвае воса < вось? Ці не падвядзенне пад «мадэль» атоса (гл.)?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Áusführung
f -, -en
1) выкана́нне
zur ~ bríngen* — вы́канаць
2) мадэ́ль, канстру́кцыя
3) выступле́нне, прамо́ва
4) pl выклада́нне; разважа́нні
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Падзе́я ’здарэнне, выпадак’ (ТСБМ, Гарэц., Яруш.). Укр.поді́я ’тс’. Ад *падзеяц(ца) < дзеяць < прасл.dě(ja)ti (гл. дзець) з суф. ‑ej‑a; старажытная мадэль (параўн. SP, 1, 59 і наст.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Крыве́ч ’назва невялікага лесу’ (Сцяшк.). Да крывы (гл.). Невялікія дрэвы называюць крывымі. Словаўтваральна да *крывеча. Мадэль на ‑єна з агульным значэннем сукупнасці. Параўн. пусты — пустэча ’стары лес’ (Сцяцко, Афікс. наз., 102–103).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разбія́ка ’забіяка, задзіра’ (Нар. Гом.), укр.розбия́ка. Утворана ад раз- і біць (гл.) з дапамогай суф. ‑як‑, як здаравя́ка ’дужы чалавек’, спакайня́ка ’спакойны чалавек’ (пра словаўтваральную мадэль гл. Сцяцко, Афікс. наз., 132).