сяга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.
1. Ісці, рухацца (разм.).
С. упэўненым крокам.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Прасцірацца, даходзіць да якой-н. мяжы, узроўню і пад.
Раўніна сягае аж да ракі.
Мае думкі далёка сягаюць (перан.).
|| зак. сягну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, сегняце́, -ну́ць; -ні́?
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Туды́жні ‘далёка’, ‘у пэўным напрамку’: як не хочацца тудыжні за травою йці (калінк., З нар. сл.). Да туды́ (гл.), заканчэнне слова не яснае, магчыма, у выніку зліцця з дэфармаваным ажні́, гл. аж, ажыо.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
hen
звычайна ў спалучэннях: hen daleko — а) недзе (дзесьці) далёка-далёка;
кудысьці далёка-далёка;
hen wysoko — а) недзе ў вышыні (высока-высока);
кудысьці ў вышыню (высока-высока);
hen w dal — некуды ўдалячынь;
hen z dala — аднекуль здалёк;
hen za morzem — аж там за морам
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Кула́чкі ў выразе: Ешчэ чэрці на кулачкі ні браліса ’Яшчэ далёка да світання, яшчэ вельмі рана’ (Нар. словатв.). Усталі рано, бы чэрці на кулачку (ТС). Параўн. рус. кулички (у черта на куличках ’вельмі далёка’). Цяжка суаднесці семантыку бел. і рус. выразаў. Ва ўсякім разе беларускі матэрыял не дазваляе ўзводзіць слова да рус. кулич (параўн. Праабражэнскі, 1, 410) або польск. kuliczki ’testes’ (параўн. Ісачанка, ВЯ, 1957, 3, 121). Больш верагодным здаецца суаднясенне з польск. kulik ’карнавал на масленіцу’. Параўн. лат. kuluos lēkt ’гуляць на масленіцу’. Этымон гэтых слоў невядомы (Слаўскі, 3, 350–351).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Павіндава́ціся, повындоватысь ’скрывіцца, нагнуцца’ (Клім.). Дэрыват на аснове запазычанага ням. winden ’круціць, вярцець, падымаць цяжар’. Можна было б дапусціць пасрэдніцтва польск. windować, але яго значэнне ’падымаць цяжар, цягнуць уверх’ далёка ад бел. Параўн. яшчэ вінда.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прыкро́чыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак.
Разм. Прыйсці. [Вронік:] — Далёка крочым, дзеду? — Дзядок страпянуўся. — А ўжо, можна сказаць, прыкрочыў. Ракітны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
удалечыні́, прысл.
На значнай адлегласці, далёка. Дзесьці ўдалечыні цямнее зубчасты грэбень лесу. Шыловіч. Удалечыні бліснуў промень пражэктара. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Тэле- пачатковы элемент складаных слоў (т. зв. абрамарфема) з агульным значэннем ‘далёкае, аддаленае’, што паходзіць ад грэч. τῆλε ‘далёка’ (< і.-е. *ku̯el‑ ‘далёкі’), гл. тэлебачанне, тэлевізар, тэлеграма і пад. (Арол, 4, 54; ЕСУМ, 5, 537).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Панара́ма ’від мясцовасці (звычайна з вышыні), якая цягнецца вельмі далёка’ (ТСБМ). З рус. панора́ма (Крукоўскі, Уплыў, 78). У рус. з зах.-еўрап. моў, дзе з лац. panorāma < грэч. πᾶν ’усе’ і ὅρᾱμα ’від’, відовішча’ (Фасмер, 3, 198).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
левару́ч, прысл.
Абл. Злева, па левую руку, па левы бок. А вунь далёка леваруч паўстае густая сцяна лесу. Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)