набра́ць, ‑бяру, ‑бярэш, ‑бярэ; ‑бяром, ‑бераце; заг. набяры; зак.

1. што і чаго. Паступова беручы, узяць нейкую колькасць чаго‑н. Набраць бярэмя дроў. □ Раніцою Галіна з мужам пайшла ў ток. Трэба было ссыпаць у мяшкі звеяны ўчора авёс і набраць авечкам мурагу. Галавач. // Назбіраць нейкую колькасць чаго‑н. Набраць у лесе ягад. □ Гэта той самы бярэзнік, дзе летась наш дзядзька, ходзячы па грыбах, напаў на неруш і набраў цэлую сявеньку выдатных баравікоў-бярозавікаў. Колас.

2. каго-што і чаго. Узяць, захапіць з сабою. Набраць у машыну пасажыраў. □ [Грэчка] зойдзе да жонкі, набярэ хлеба, сала і перасядзіць навалу. Мележ. // Зачарпнуць, напоўніць чым‑н. Набраць вядро бензіну. □ Часавы раздзеўся, набраў у кварту вады і стаў умывацца. Чорны. Мікодым, зірнуўшы на дзіця, спалохаўся, хуценька набраў на рыдлёўку зямлі і засыпаў ёю лужынку. Сабаленка. // Уцягнуць, увабраць у сябе. [Андрэй] набраў як мага больш, паветра ў лёгкія і апусціўся на дно. Скрыпка.

3. што і чаго. Прыняць, узяць у нейкай колькасці. Набраць заказаў. Набраць работы на дом.

4. чаго. Купіць, набыць. Набраць матэрыі на касцюм. Набраць гавару на боты. □ [Люба:] — А глядзі, якую мы з таткам табе ляльку прывезлі і якую сукенку набралі! Васілевіч.

5. каго-што. Навербаваць, наняць, прыняць. Набраць рабочых. Набраць вучняў. // Вярбуючы, наймаючы, стварыць. Набраць войска. Набраць атрад. Набраць групу.

6. чаго (пераважна з адмоўем). Здабыць, набыць, знайсці, каб хапіла на што‑н. Нам грошай столькі не набраць. □ Дзе ж мне набраць было сіл На гучную песню мажору. Глебка.

7. што і чаго. Дасягнуць якой‑н. ступені ў сваім развіцці, руху і г. д. Вясенні дождж сады абмыў, І цвет набрала вецце. Пушча. І раптам — думка: а што, калі віхура набярэ сілы, сарве кран з упораў і перакуліць. Гарбук. Машына лёгка адарвалася ад узлётнай паласы і імкліва набрала вышыню. Алешка.

8. што. Скласці з асобных частак што‑н. цэлае. Набраць паркет. □ Такі букет восенню ў лесе можа набраць толькі дзявочая рука. Пташнікаў. // Саставіць з некалькіх лічбаў. знакаў. [Андрэй] падышоў да тэлефона, узяў трубку, набраў нумар. Васілёнак. Міхал падышоў да стала і, спяшаючыся, набраў патрэбны нумар тэлефона. Карпаў. // Скласці з друкарскіх літар (тэкст). Набраць кнігу. □ [Купала:] Рабочыя набралі.. [артыкул] зноў. Вітка.

9. чаго і што. Атрымаць у выніку спаборніцтва, экзаменаў і пад. Набраць найбольшую колькасць ачкоў. Набраць патрэбную колькасць балаў.

•••

Набраць сабе ў галаву — тое, што і убіць сабе ў галаву (гл. убіць).

Як вады ў рот набраць — нічога не гаварыць, маўчаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дэ́ман, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. У антычнай міфалогіі: добры або злы дух, які аказвае ўплыў на лёс, жыццё чалавека.

2. У хрысціянскіх уяўленнях: злы дух, д’ябал.

3. перан., чаго. Увасабленне якой-н. схільнасці, захаплення, заганы (уст.).

Д. нецярпення.

Д. разладу.

|| прым. дэ́манскі, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

жо́лаб, -а, мн. жалабы́, жалабо́ў, м.

1. Прадаўгаватае паглыбленне, зробленае ў чым-н., а таксама прыстасаванне з дошак, ліставога жалеза і пад. для сцёку вадкасцей або перасыпання чаго-н.

2. Кармушка для жывёлы.

|| памянш. жалабо́к, -бка́, мн. -бкі́, -бко́ў, м. (да 1 знач.).

|| прым. жалабо́вы, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

жрэц, жраца́, мн. жрацы́, жрацо́ў, м.

1. У старажытных рэлігіях: свяшчэннаслужыцель, які спраўляў богаслужэнне і выконваў абрад ахвярапрынашэння.

2. перан., чаго. Той, хто прысвяціў сябе служэнню чаму-н. (навуцы, мастацтву і пад.).

Жрацы мастацтва.

|| ж. жры́ца, -ы, мн. -ы, жрыц.

|| прым. жрэ́цкі, -ая, -ае (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

засло́на, -ы, мн. -ы, -аў, ж.

1. Тое, што пакрывае, засланяе сабой.

Дымавая з. (паласа густога дыму для маскіроўкі; таксама перан.: пра тое, што прызначана для маскіроўкі, пакрыцця тайных задум, чаго-н. нядобрага і пад.).

2. Шырокае палотнішча, якое закрывае сцэну ад глядзельнай залы.

Падняць заслону.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

камплектава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й; -тава́ны; незак., што.

Дапаўняць да камплекта, складаць камплект чаго-н.

К. бібліятэку.

|| зак. скамплектава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й; -тава́ны і укамплектава́ць, -ту́ю, -ту́еш, -ту́е; -ту́й; -тава́ны.

|| наз. камплектава́нне, -я, н. і камплекто́ўка, -і, ДМ -то́ўцы, ж.

|| прым. камплекто́вачны, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

канве́ер, -а, мн. -ы, -аў, м.

Прыстасаванне для бесперапыннага перамяшчэння вырабаў пры іх апрацоўцы ад аднаго рабочага да другога або для транспарціроўкі грузаў.

◊

Па канвееры — ад аднаго да другога перадаваць і пад.

Паставіць на канвеер што — наладзіць бесперабойную вытворчасць чаго-н.

|| прым. канве́ерны, -ая, -ае.

Канвеерная лента.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

карыкату́ра, -ы, мн. -ы, -ту́р, ж.

1. Малюнак, на якім намаляваны хто-н. або што-н. у скажоным, падкрэслена смешным выглядзе.

К. на гультаёў.

2. перан. Смешнае, недасканалае падабенства да каго-, чаго-н.

Гэты касцюм — к. на ўменне шыць.

|| прым. карыкату́рны, -ая, -ае (да 1 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

кош, каша́, мн. кашы́, кашо́ў, м.

1. Сплеценая з лазы, карэння і пад. круглая пасудзіна ў выглядзе кашолкі для складання і пераноскі чаго-н.

Сплесці к.

Насыпаць к. бульбы.

К. грыбоў.

2. Скрыня ў млыне пад жорнамі, у якую засыпаюць збожжа для памолу.

|| прым. кашо́вы, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ку́па, -ы, мн. -ы, куп, ж.

1. Група дрэў, кустоў, якія густа растуць.

К. кустоў.

2. Гурт, група (людзей).

К. людзей.

Калі робіш у купе, то не баліць у пупе (з нар.).

3. Вялікая колькасць чаго-н., куча (разм.).

К. саломы.

◊

Да купы (разм.) — у адно месца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)