Verbum

ушчыльні́ць, -ыльню́, -ы́льніш, -ы́льніць; -ы́льнены; зак.

1. што. Зрабіць больш шчыльным (у 1 знач.), сціскаючы.

У. глебу.

У. сіласную масу.

2. каго-што. Засяліць больш, шчыльней ці ўсяліць каго-н. да каго-н. дадаткова.

У. кватэру.

У. жыльцоў.

3. перан., што. Запоўніць цалкам, зрабіць больш насычаным.

У. рабочы дзень.

Ушчыльнены графік работ.

У. тэрміны жніва (скараціць, сціснуць).

|| незак. ушчыльня́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. ушчыльне́нне, -я, н.

фанта́н, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Струмень вадкасці, газу і пад., які з сілай выкідваецца ўверх пад высокім ціскам.

Ф. нафты.

Газавы ф.

Кроў б’е фантанам з раны.

2. Маса чаго-н., што высока ўзлятае ўверх, з сілай вырываецца адкуль-н.

Вогненны ф. у небе.

Радасць б’е фантанам (перан.).

3. Збудаванне для падачы вады пад напорам.

Ф. у скверы.

|| прым. фанта́нны, -ая, -ае.

Фантанная нафта.

фо́кус¹, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Пункт перасячэння адбітых або праломленых прамянёў, якія падаюць на аптычную сістэму паралельным пучком.

2. Пункт, у якім прадмет, што фатаграфуецца або разглядаецца пры дапамозе аптычнага прыбора, мае найлепшую рэзкасць, выразнасць.

Навесці лінзы на ф.

3. Ачаг запаленчага працэсу ў арганізме (спец.).

Ф. у лёгкіх.

4. перан. Цэнтр якіх-н. з’яў, уласцівасцей, падзей.

|| прым. фака́льны, -ая, -ае і фо́кусны, -ая, -ае.

хіну́ць, -ну́, -не́ш, -не́, -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; незак.

1. каго-што. Нахіляць, нагінаць.

2. перан., каго (што). Выклікаць прыхільнасць да сябе, схіляць на свой бок.

Яго дабрыня хінула да яго людзей.

3. што да чаго, куды і без дап. Накіроўваць на што-н. (думку, справу і пад.).

Было незразумела, куды ён хінуў у сваёй гутарцы.

4. каго-што. Прыхіляць, гарнуць да сябе.

Х. дзіця да грудзей.

паце́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; незак.

1. Пакрывацца потам.

П. ад гарачыні.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пакрывацца вільготным налётам.

Сцяна пацее ад вільгаці.

3. перан. Працаваць над чым-н. доўга, упарта (разм.).

П. над праектам.

|| зак. спаце́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е (да 1 і 2 знач.), упаце́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е (да 1 знач.), запаце́ць, -е́е (да 2 знач.) і адпаце́ць, -е́е (да 2 знач.).

пацягну́ць, -цягну́, -ця́гнеш, -ця́гне; -цягні́; -ця́гнуты; зак.

1. гл. цягнуць.

2. што. Пакрыць паверхню чаго-н. тонкім слоем якога-н. рэчыва або абшыць паверхню вопраткі якім-н. матэрыялам.

П. падлогу лакам.

П. кажух сукном.

3. Тое, што і заважыць.

Шчупак пацягнуў пяць кілаграмаў.

4. перан., што. Змагчы выканаць, зрабіць што-н. (разм.).

Ён гэтай работы не пацягне.

5. Пачаць цягнуць (у 1—9, 12—16 знач.).

пашы́рыць, -ру, -рыш, -рыць; -раны; зак., што.

1. Зрабіць больш шырокім, расшырыць.

П. вуліцу.

2. Павялічыць у колькасці, у аб’ёме.

П. завод.

3. перан. Зрабіць больш шырокім па змесце, узмацніць, паглыбіць.

П. кола інтарэсаў.

4. Зрабіць шырока вядомым, даступным многім.

П. перадавы вопыт.

5. Расшырыць кола дзеяння чаго-н.

П. наватарскі пачын па ўсёй рэспубліцы.

|| незак. пашыра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. пашырэ́нне, -я, н.

перабе́гчы, -бягу́, -бяжы́ш, -бяжы́ць; -бяжы́м, -бежыце́, -бягу́ць; -бе́г, -гла; -бяжы́; зак.

1. што і праз (цераз) што. Бягом пераадолець якую-н. прастору.

П. дарогу.

2. Бягом перамясціцца на другое месца.

П. з аднаго акопа ў другі.

3. перан. Перайсці на бок праціўніка (разм.).

|| незак. перабяга́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. перабе́г, -у, м. і перабе́жка, -і, ДМ -жцы, мн. -і, -жак, ж.

Рабіць перабежкі.

перакруці́цца, -учу́ся, -у́цішся, -у́ціцца; зак.

1. Павярнуцца кругом, процілеглым бокам ці канцом.

П. на адной назе.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Сапсавацца ад частага, празмернага закручвання або распасціся напалам, на часткі ад кручэння.

Кран перакруціўся.

Алюмініевы дрот лёгка перакруціўся.

3. перан. Рэзка перамяніцца, перайначыцца (разм.).

Як жыццё перакруцілася.

4. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Заблытацца, зблытацца.

Ніткі перакруціліся.

|| незак. перакру́чвацца, -аюся, -аешся, -аецца.

пералама́ць, -ламлю́, -ло́міш, -ло́міць; -ламі; -лама́ны; зак.

1. што. Зламаць напалам, на часткі.

П. палку.

2. што. Паламаць усё, многае.

Вецер пераламаў усе дрэвы.

3. перан., каго-што. Перамяніць чый-н. характар, звычкі, паводзіны, прымусіць стаць іншым.

Гэтага чалавека цяжка п.

П. свой характар.

|| незак. перало́мліваць, -аю, -аеш, -ае (да 1 і 3 знач.) і перало́мваць, -аю, -аеш, -ае (да 1 і 3 знач.).