ша́ля f.; scales, pl. ша́лі pl., вага́f. (з ша́лямі)
2.
v.t.
ва́жыць
3.
v.i.
мець вагу́
•
- Scales
- tip the scales
- turn the scales
III[skeɪl]1.
n.
1) шкала́f.
а) the scale of wages — шкала́ зарабо́тнае пла́ты
б) A thermometer has a scale — Тэрмо́мэтар ма́е шкалу́
в) шкала́ на прыймачы́, ліне́йцы ды і́ншых інструмэ́нтах для ме́раньня
2) машта́б, паме́р -у m.
A map drawn to the scale of 1:50,000 — Ка́рта зро́бленая ў машта́бе 1:50.000
on a large (small) scale — у вялі́кім (малы́м) машта́бе
3) сыстэ́ма лічэ́ньня
the decimal scale — дзесятко́вая сыстэ́ма лічэ́ньня
4) Mus. га́ма f.
2.
v.i.
1) узьбіра́цца, узьніма́цца (напр. па драбі́не)
2) рабі́ць, малява́ць у машта́бе
•
- scale down
- scale up
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
ciężar, ~u
м.
1. вага;
ciężar właściwy фіз. удзельная вага;
ciężar cząsteczkowy — малекулярная вага;
2. цяжар; груз;
złożyć z siebie ciężar — вызваліцца ад абавязку;
podnoszenie ~ów спарт. цяжкая атлетыка;
ciężar spadł mi z serca — камень з душы зваліўся;
być dla kogo ~em — быць цяжарам для каго; быць у цяжар каму
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
heave
[hi:v]1.
v.t. heaved or hove, heaving
1) падыма́ць (цяжа́р); уздыма́ць
2) кіда́ць, шпурля́ць (ка́мень), кіда́ць (я́кар)
3) Naut. падыма́ць (я́кар), цягну́ць (кана́т)
to heave a sigh — ця́жка ўздыха́ць
2.
v.i.
1) уздыма́цца й апада́ць (пра хва́лі, гру́дзі)
2) ця́жка ды́хаць, лаві́ць дух, задыха́цца
3) напіна́цца; напру́жвацца, ту́жыцца (як пры ванітава́ньні)
4) выпу́чвацца
to heave in sight — паказа́цца на далягля́дзе
3.
n.
пад’ём -у m.; кіда́ньне n., кідо́к -ка́m.
4.
interj. heave ho!
ра́зам, узялі́
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
ГРАВІРАВА́ННЕ
(ад ням. gravieren франц. graver выразаць на чым-небудзь),
выразанне арнаменту, выявы, надпісу і інш. на паверхні цвёрдых матэрыялаў (метал, косць, камень, дрэва, шкло і інш.) разцамі ці інш.спец. інструментамі. Вядома са стараж. часоў у многіх народаў: гравіраванне на метале кубачынскіх майстроў (Дагестан), чукоцкае гравіраванне па косці і інш. Пры гравіраванні на метале і шкле ўжываецца траўленне кіслотамі. Гравіраваны малюнак бывае пукаты або заглыблены. Гравіраванне выкарыстоўваюць у вытворчасці друкарскіх формаў у гравюры, ювелірным мастацтве, аздабленні шклянога і хрусталёвага посуду, зброі. Можа спалучацца з чаканкай, ліццём, залачэннем, чарненнем, эмалямі.
На Беларусі вядома з каменнага веку (ювелірныя вырабы з геам. гравіраваным арнаментам). У 11—13 ст. пашырана гравіраванне геам. і сюжэтнага характару па метале, косці, дрэве, камені. У 15—18 ст. гравіраванне арнаментальнага і сюжэтнага характару аздаблялі царк. начынне, кніжныя абклады і інш. У 17—18 ст. гравіраванымі гербамі, партрэтамі, пейзажамі, надпісамі ўпрыгожвалі ўзоры ўрэцка-налібоцкага шкла. Металічныя вырабы 19 ст. вызначаюцца чаргаваннем дробнаўзорыстага гравіраванага дэкору з вял. ўчасткамі чыстай паверхні. У наш час у тэхніцы гравіравання працуюць некаторыя майстры-ювеліры.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
пры́нцып, ‑у, м.
1. Асноўнае, зыходнае палажэнне якой‑н. тэорыі, вучэння, навукі і пад. Прынцыпы знешняй палітыкі СССР. Прынцыпы пралетарскага інтэрнацыяналізму. Дэмакратычны прынцып кіраўніцтва. □ — Не турбуйцеся, — адказаў я. — Работа рэдакцыі абумоўлена святымі прынцыпамі нашага савецкага друку — выступаць толькі з праўдай.Ракітны.Змагаючыся за стварэнне масавай палітычнай арганізацыі, В. Тарашкевіч прызнае кіруючую ролю Кампартыі ў рэвалюцыйным руху і сам як камуніст умела і творча ажыццяўляе гэты прынцып.Палуян.// Асноўны закон якой‑н. дакладнай навукі. Прынцып сусветнага прыцягнення.
2. Унутранае перакананне ў чым‑н., норма або правіла паводзін. Гаварыў [бацька] пра свае маладыя гады, выкладаючы мне пры гэтым некаторыя свае жыццёвыя прынцыпы.Таўлай.Назанскі ніколі не адступаўся ад свайго правіла — кожны дзень свежая кашуля. Гэта быў яго жалезны прынцып: у свежай кашулі, гаварыў ён, працуецца лепш.Гаўрылкін.
3. Асноўная асаблівасць канструкцыі якога‑н. механізма, прыбора. Гучнагаварыцель зроблены па прынцыпу тэлефона. □ [Мірон:] — Пастукаем аб камень, зробім насечкі, каб не слізгала. Так сказаць, па прынцыпу пілы.Маўр.
•••
У прынцыпе — у асноўным, у агульных рысах.
[Ад лац. principium — пачатак, аснова.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
увалі́ць1, увалю, уваліш, уваліць; зак.
1.што. Укінуць, унесці куды‑н. што‑н. цяжкае, грувасткае. Уваліць камень у канаву. Уваліць мяшок жыта ў сенцы.//Разм. Усыпаць што‑н. адразу, у вялікай колькасці. Уваліць шчэбень у яму.// Вывезці на поле ў вялікай колькасці для ўгнаення глебы. Столькі гною ўвалілі пад азімыя.
2.што. Увагнуць, уціснуць унутр чаго‑н., зрабіць упалым. Уваліць страху.
3.што. Разм. Праваліць, абваліць; абрушыць што‑н. унутр чаго‑н. Такой жа моцы і столь: за метровай мураванай кладкай падвешан пераплёт сталёвых прутоў, залітых цэментам .. Вось чаму бомбы ўвалілі столь толькі там, дзе ўпалі.Лужанін.
4.без дап.Разм. Увайсці, убегчы гуртам, натоўпам, неарганізавана. І раптам у двор уваліла гурба дзяцей.Шамякін.
5.Разм. Моцна пабіць. Яму так увалілі, што ледзь жывы.
6.Разм. З’явіцца, сесці (аб фурункуле, скуле і пад.). Скула ўваліла.
7.Спец. Адхіліць ад якога‑н. кірунку, курсу. Уваліць нос карабля пад вецер.
увалі́ць2, увалю, уваліш, уваліць; зак., што.
Апрацаваць сукно, шэрсць валеннем. Уваліць лямец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шы́на, ‑ы, ж.
1. Металічны абруч, нацягнуты на вобад кола, полаза для большай трываласці. — Ого, пры кузні, браце, такі камень надта ж патрэбен — шыны на колы нацягваць.Арочка.Конь тузануўся рыўком: зашаргацелі шыны — сані лёгка пайшлі па лёдзе.Лецка.Лагожы, здаецца, дзяруць снег; цяжкія, з шырокімі новымі палазамі, акутымі яшчэ ўвосень у калгаснай кузні тоўстай іржавай шынай.Пташнікаў.
2. Суцэльная гумавая пакрышка, абалонка з напоўненай паветрам гумавай камерай, якія надзяваюцца на вобад кола для паляпшэння руху, павелічэння амартызацыі. Гумавыя шыны лёгка скакалі па карэннях, і на гэтыя частыя штуршкі ледзь чутна адклікаўся званок.Кулакоўскі.У далёкія рэйсы шафёры пускаліся неахвотна — шыны былі слабыя, маторы працавалі з перабоямі, як сэрца ў хворага чалавека.Шахавец.
3.Спец. Прыстасаванне ў выглядзе некалькіх дошчачак і бінтоў або жгутоў для накладвання павязкі, якая забяспечвае нерухомасць пашкоджаных частак цела. Правая нага.. [японца], узятая ў шыны, была падваокана і выцягнута над ложкам.Лынькоў.
4. У электратэхніцы — медны, алюмініевы або стальны праваднік (прамавугольнага ці круглага сячэння), які выкарыстоўваецца для вялікіх токаў.
[Ням. Schiene.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
найсці́
1. (натрапіць) (im Géhen [Fahren]) stóßen* (нашто-н auf A, gégen A);
найсці́ на мельмарск auf éine Sándbank [Úntiefe] áuflaufen*;
2. (насунуцца) sich schíeben*, verdécken vt;
хма́ра найшла́ на со́нцаéine Wólke verdéckte die Sónne;
3. (апанаваць – прапачуцці) überkómmen* vt;
не́йкая весяло́сць найшла́ на яго́éine Fröhlichkeit überkám ihn;
што гэ́та на цябе́ найшло́? was ist denn in dich gefáhren?; was ist denn mit dir los?;
4. (панаходзіць, паназбірацца) zusámmenkommen* vi (s);
найшло́ мно́га наро́ду es sind viele Ménsehen [Léute] zusámmengekommen;
◊ найшла́ каса́ на ка́мень es ging [kam] hart auf hart
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
trafić
trafi|ć
незак.
1. трапіць;
~ć w dziesiątkę — трапіць у дзесятку;
2.na kogo/co натрапіць на каго/што; сустрэцца з кім/чым;
~ć na kogo — сустрэцца з кім;
~ł jak kulą w płot — трапіў пальцам у неба;
~ła kosa na kamień — найшла каса на камень;
na chibił ~ł — наўдалую; наўдачу
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Ка́лка1 ’галка, птушка Corvus monedula’ (слонім., Арх. Бяльк.; Сцяшк.Сл. паўн.-зах.). Польск.kawka ’тс’. Фанетыка бел. слова сведчыць аб больш складаным працэсе, хоць сам факт запазычання або ўплыву польск. формы выключыць нельга, аб чым сведчыць і лінгвагеаграфія. Ёсць і іншая магчымасць тлумачэння: калка < галка (апошняя форма адзначана па галоўнай тэрыторыі, Сл. паўн.-зах.) у выніку існавання дублетаў к‑ і г‑ у запазычаных словах, калі форма з к‑ успрымаецца або як адаптаваная, або як спрадвечная. Гэта, аднак, менш верагодна.
Ка́лка2, у Доўн.-Зап., 3, 39: «Кидайса, метайса, завиваты не давайса! Кинь калку (кибалку?) хочъ пидъ лаўку, Сама выбежъ на вулоньку!». Далей аўтар адзначае калка кибалка ’жаночы галаўны ўбор’ і спасылаецца на аналагічныя кантэксты ў Янчука і Чубінскага; паводле гэтага можна меркаваць, што слова было вядома на зах. Палессі дастаткова шырока. Этымалогія няясная; можна суаднесці з калка1, паколькі ў шэрагу назваў сустракаюцца падобныя намінацыі; параўн. рус.дыял. тэрміны для жаночага галаўнога ўбору кокошка і сорока. Па розных прычынах гэта меркаванне маланадзейнае; магчыма, неабходна параўноўваць з бел.галка ’круглы, гладкі камень, якім таўкуць перац, гарчыцу’, галкі ’галушкі, клёцкі; печыва з мукі і тоўчанай бульбы’, аб першаснай семантыцы якіх сведчаць бел.галы ’ягадзіцы’, славац.hálka ’шарык’, польск.galka ’шар, булдавешка’ і інш. Падобная семантыка дапускае параўнанне гэтых лексем з разглядаемым словам; аднак паводле фактычнага крытэрыю такое збліжэнне недакладнае.