вы́хапіцца, ‑юцца; зак.
Разм. Нечакана і хутка з’явіцца адкуль‑н. Полымя выхапілася з-пад страхі. □ За лесам выхапілася поле, потым надышоў пералесак, вузенькая ручаіна. Мележ. Дзікія качкі выхапіліся аднекуль з-за лазнякоў і спалохана шуганулі ў неба. М. Ткачоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
даскака́цца, ‑скачуся, ‑скачашся, ‑скачацца; зак.
Разм. Скачучы, давесці сябе да якіх‑н. непрыемных вынікаў. // перан. Легкадумнымі, ганебнымі паводзінамі наклікаць на сябе непрыемнасці, бяду. Майбарада хутка праверыў кішэні забітых, забраў у Гопкеля нейкія паперы, агідліва паморшчыўся. — Даскакаўся, сукін сын. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дых, ‑у, м.
Разм. Дыханне. Хацелася крыкнуць, але перахапіла дых і адно толькі варухнуліся губы, а слоў ніякіх не атрымалася. Сабаленка.
•••
Адным дыхам (духам) — за адзін раз, вельмі хутка.
Затаіць дых гл. затаіць.
Ні слыху, ні дыху гл. слых.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адру́злы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Які страціў пругкасць, свежасць; вялы, зморшчаны (пра твар, скуру і пад.). Адрузлы, з чырвона-карычневымі плямамі загару, твар у Вабейкі ільсніўся ад поту. Хадкевіч. Чорныя вочкі хутка глянулі і зноў схаваліся пад адрузлымі павекамі. Самуйлёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шмыгну́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
Разм.
1. Аднакр. да шмыгаць.
2. Хутка, непрыкметна пайсці, знікнуць. Не марудзячы больш ні хвіліны, Сяргей, хаваючыся за машыну, шмыгнуў за вугал гаража. Мележ. [Гендарсан] адчыніў кантору, а сам шмыгнуў за перагародку. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Матану́ць (перан.) ’кінуць’ (даўг., в.-дзв., Сл. ПЗБ), ’махнуць’, ’выбегчы’ (Нар. Гом.). Рус. урал. мотану́ть ’хутка, раптоўна прабегчы, мільгануць’, смал. мотану́ться ’тс’. Да мата́ць (гл.). Суфікс ‑а‑ перад ‑nǫ‑ перадае раптоўнасць дзеяння. Сюды ж матані́на ’мітусня, беганіна’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Неўзаба́ве ’ў хуткім часе; не затрымліваючыся’ (Гарэц., Касп.), неўзаба́ві (неўзабави) ’хутка, без затрымкі; незадоўга’ (Нас.), niŭzabávia ’у хуткім часе’ (Варл.), неўзаба́ўкі ’без затрымкі’. Прыназоўнікавае словазлучэнне з м. скл. (Карскі 2-3, 76) назоўніка забава, забаўка ’прамаруджванне, замаруджванне’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паўзя́цце ’адвага, дзёрзкасць’, паўзяце ’набрацца (смеласці, ахвоты)’, паўзяцца ’хутка набыць навыкі ў рабоце, налажыцца’, ’стаць адважным аж да дзёрзкасці’ (Нас.). Паланізм. Параўн. польск. powziąć ’прыняць, задумаць, намеціць’, ’адчуць (упэўненасць), powzięcie (się) — дзеянне ад powziąć (się). Да ўзяць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зату́паць сов.
1. зато́пать;
з. нага́мі — зато́пать нога́ми;
2. заходи́ть;
ху́тка з. па ха́це — бы́стро заходи́ть по до́му;
3. прост. дойти́;
за дзень не спяша́ючыся ~паеш у го́рад — за́ день не спеша́ дойдёшь до го́рода
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
праці́ўнік м., в разн. знач. проти́вник;
~кі раззбрае́ння — проти́вники разоруже́ния;
баксёр ху́тка спра́віўся з ~кам — боксёр бы́стро справи́лся с проти́вником;
вы́біць ~ка з ако́паў — вы́бить проти́вника из око́пов;
○ на пляча́х ~ка — воен. на плеча́х проти́вника
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)