Verbum

страхава́ць, страху́ю, страху́еш, страху́е; страху́й; страхава́ны; незак.

1. каго-што. Праводзіць страхаванне (у 2 знач.), заключаць дагавор аб страхаванні.

С. жыццё.

С. маёмасць.

С. жыллё.

2. перан., каго-што. Засцерагаць ад чаго-н. непрыемнага, непажаданага.

С. сябе ад непатрэбных эмоцый.

3. перан., каго (што). Засцерагаць ад няшчасных выпадкаў пры выкананні гімнастычных практыкаванняў, небяспечнай работы і пад. (спец.).

С. электраманцёра.

|| зак. застрахава́ць, -страху́ю, -страху́еш, -страху́е; -страху́й; -страхава́ны (да 1 і 2 знач.).

|| звар. страхава́цца, страху́юся, страху́ешся, страху́ецца; страху́йся; зак. застрахава́цца, -страху́юся, -страху́ешся, -страху́ецца; -страху́йся (да 1 і 2 знач.).

|| наз. страхава́нне, -я, н. і страхо́ўка, -і, ДМ -ўцы, ж. (да 1 і 2 знач.).

Страхаванне жыцця (на выпадак смерці).

○

Сацыяльнае страхаванне — страхаванне па матэрыяльным забеспячэнні ў старасці, пры інваліднасці, хваробе і пад.

Страхоўка жывёлы.

|| прым. страхавы́, -а́я, -о́е (да 1 і 2 знач.) і страхо́вачны, -ая, -ае (да 3 знач.).

Страхавы выпадак.

Страхавы збор.

Страховачная тэхніка.

Страховачны пояс спартсмена.

чака́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; незак.

1. каго-чаго, з дадан. і без дап. Знаходзіцца, заставацца дзе-н., разлічваючы на чый-н. прыход, з’яўленне і пад. каго-, чаго-н. ці здзяйсненне чаго-н.

Ч. таварыша.

Аўтобус чакаў пасажыраў.

2. чаго, з дадан. і з інф. Спадзявацца, прадбачваць што-н., разлічваць на што-н.

Ён ужо нічога добрага не чакаў.

Ч. вясцей.

Ён не чакаў сустрэць тут знаёмага.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.), каго-што. Быць наканаваным каму-н., прадбачыцца.

Яго чакалі непрыемнасці.

Ніхто не ведае, што яго чакае.

4. заг. чака́й(це). Ужыв. як папярэджанне, пагроза: як я табе дам! Я табе пакажу! і пад.

Зноў падмануў? Ну чакай жа!

◊

Не чакай дабра — пра магчымасць бяды, непрыемнасці ад каго-, чаго-н.

Чакаць з мора пагоды (разм., неадабр.) — спадзявацца, разлічваць на што-н., застаючыся пасіўным; безнадзейна чакаць.

Чакаць не дачакацца (разм.) — з нецярпеннем, прагна чакаць.

|| наз. чака́нне, -я, н.

гаспада́рка, -і, ДМ -рцы, мн. -і, -рак, ж.

1. Спосаб вытворчасці, сукупнасць вытворчых адносін таго ці іншага грамадскага ўкладу.

Натуральная г.

2. Вытворчасць, эканоміка.

Народная г. краіны.

Сельская г.

3. Абсталяванне якой-н. вытворчасці.

Г. трактарнага завода.

4. Рэчы, прадметы, якія патрэбны ў быце.

Абзавесціся гаспадаркай.

5. Вытворчая адзінка, пераважна сельскагаспадарчая.

Сялянскія гаспадаркі.

Кіраваць гаспадаркай.

6. Заняткі па ўпарадкаванні быту, доглядзе жылля і пад.

Займацца гаспадаркай.

Хатняя г.

гру́бы, -ая, -ае.

1. Недастаткова культурны, недалікатны.

Грубыя паводзіны.

Грубае абыходжанне.

Груба (прысл.) адказаць.

2. Недастаткова апрацаваны, няўмела зроблены.

Грубая мэбля.

Грубая работа.

3. Прыблізны, не распрацаваны падрабязна.

Г. падлік.

Груба (прысл.) кажучы.

4. Які выходзіць за межы элементарных правіл.

Грубая памылка.

Грубае парушэнне законнасці.

5. Рэзкі, непрыемны на слых.

Г. голас.

○

Грубыя кармы — раслінныя кармы (сена, салома, мякіна і пад.) з адносна малой колькасцю пажыўных рэчываў.

|| наз. гру́басць, -і, ж.

нарэ́шце, прысл.

1. Пасля ўсяго, напаследак.

Здагадацца н.

2. у знач. далучальнага злуч. (часта ў спалучэнні са злучнікам «і»). Ужыв. для далучэння асобнага слова або цэлага сказа.

Ехалі, ехалі, н. даехалі.

3. у знач. пабочн. сл. Паказвае на завяршэнне працэсу, дзеяння, з’явы.

Н., выйшаў з лесу на палянку.

4. у знач. пабочн. сл. Паказвае, што мера цярпення, чакання і пад. скончылася, або падкрэслівае што-н.

Сціхнеце вы, н.

наш, -ага, м., на́ша, -ай, ж., на́ша, -ага, н., мн. на́шы, -ых; займ. прынал.

1. Які належыць нам, які мае адносіны да нас.

Наша акруга.

2. у знач. наз. на́шы, -ых. Блізкія нам людзі, сваякі, таварышы (разм.).

Наведаць нашых.

◊

Ведай (знай) нашых; няхай ведаюць (знаюць) нашых (разм.) — вось мы якія, вось з кім маеце справу.

І нашым і вашым (разм.) — адным і другім адначасова (служыць, дагаджаць і пад.).

пазакіда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны і пазакі́дваць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.

1. каго-што. Ускінуць на што-н. або закінуць куды-н. усё, многае.

П. стары абутак на гарышча.

2. што. Кінуўшы, палажыўшы не на сваё месца, згубіць усё, многае (разм.).

П. інструменты.

3. што. Адкінуць, адвесці (частку цела, аддзенне і пад.) убок, уверх, уніз.

П. рукі назад.

4. што. Кідаючы, запоўніць ці прыкрыць усё, многае.

П. ямы зямлёй.

ма́зацца, ма́жуся, ма́жашся, ма́жацца; ма́жся; незак.

1. Мазаць сябе чым-н. (крэмам, маззю і пад.).

2. Рабіцца брудным, пэцкацца.

3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Аб прадметах: пэцкаць пры дотыку.

Пафарбаваныя сцены мажуцца.

|| зак. вы́мазацца, -мажуся, -мажашся, -мажацца; -мажся (да 1 і 2 знач.), зама́зацца, -ма́жуся, -ма́жашся, -ма́жацца; -ма́жся (да 2 знач.), нама́зацца, -ма́жуся, -ма́жашся, -ма́жацца; -ма́жся (да 1 знач.) і пама́зацца, -ма́жуся, -ма́жашся, -ма́жацца; -ма́жся (да 1 знач.).

мацне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; незак.

1. Рабіцца больш моцным, здаровым.

Мышцы мацнеюць.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Узнімацца, дзьмуць больш моцна.

Вецер мацнее.

3. перан. Станавіцца ўстойлівым.

М. духам.

4. Умацоўвацца экана-

мічна, арганізацыйна.

Год ад году мацнее гаспадарка.

5. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Набірацца моцы ў працэсе прыгатавання (пра віно, чай і пад.).

Чай мацнее, калі завараны пастаіць.

|| зак. памацне́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е.

ме́сці, мяту́, мяце́ш, мяце́; мяцём, мецяце́, мяту́ць; мёў, мяла́, мяло́; мяці́; ме́цены; незак., што.

1. Ачышчаць якую-н. паверхню ад смецця, пылу венікам, мятлой, шчоткай і пад.

М. палогу.

М. вуліцу.

2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). 3 сілай гнаць, пераносіць што-н. з месца на месца.

Вецер мяце лісце.

Пачало м. (безас.).

|| зак. падме́сці, -мяту́, -мяце́ш, -мяце́; -мяцём, -мецяце́, -мяту́ць; падмёў, -мяла́, -мяло́; -мяці́; -ме́цены (да 1 знач.).