ЛА́ДА-ЗАБЛО́ЦКІ (Заблоцкі-Лада) Тадэвуш Гіляравіч [27.8.1811, в. Лугінава (Лугінавічы) Сенненскага р-на Віцебскай вобл. — жн. 1847], паэт. Пісаў на польск., рус., франц. і, магчыма, бел. мовах. Скончыў Віцебскую гімназію. З 1831 вучыўся ў Маскоўскім ун-це, член тайнага студэнцкага т-ва, зблізіўся з В.Бялінскім. У 1833 выключаны з ун-та, высланы на радзіму, зняволены ў Віцебскай турме; у 1837 сасланы ў Таганрог. З 1838 на Каўказе, служыў у Каўказскім асобным корпусе, кіраўнік на саляных капальнях. Там пазнаёміўся з груз., азерб., рус. пісьменнікамі і асветнікамі; перакладаў іх творы на польск., франц., рус. мовы. Выступаў як паэт-рамантык. У творах у алегарычнай форме заклікаў да барацьбы супраць самадзяржаўя. Паэтызаваў прыгажосць Віцебшчыны (паэмы «Ваколіцы Віцебска», вершы «Да Дзвіны», «Да Лучосы», «Даўжанскае возера», «Вілія»), Каўказа («Алазанская даліна»), У 1845 выдаў на польск. мове зб. «Паэзія». У рукапісах пакінуў «Матэрыялы да гісторыі славянскай цывілізацыі і літаратуры». На бел. мову асобныя яго творы пераклалі П.Бітэль, У.Мархель, К.Цвірка.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
Ана́ліз. Новае запазычанне з рус. (Крукоўскі, Уплыў, 76; Курс суч., 163) ана́лиз, дзе з франц. ці лац. (на што ўказвае націск), у якіх з грэч.ἀνάλυσις (Фасмер, 1, 77; Шанскі 1, А, 99). Польск. дала б форму аналіза.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бата́лія. Рус.бата́лия, укр.бата́лія. Запазычанне з раманскіх моў (франц.bataille, італ.battaglia), магчыма, праз польскую мову (польск.batalja). Гл. Фасмер, 1, 133; Шанскі, 1, Б, 55. Сюды ж дыял.бата́ля (Шат.) ’звалка, бойка, крык у вялікай спрэчцы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Габары́т (БРС). Рус.габари́т, укр.габари́т. Запазычанне з франц. мовы gabarit. У гэтай форме слова вядома ў рус. мове ўжо з 1891 г. Гл. Шанскі, 1, Г, 4. Непасрэднай крыніцай запазычання для бел. слова з’яўляецца, відаць, рус.габарит.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дыяло́г ’дыялог’ (БРС). Рус.диало́г, укр.діало́г. Запазычанне праз рус. мову з франц.dialogue (< лац. < грэч.). Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 109–110. Фасмер (1, 512) дапускае магчымасць запазычання ў рус. мове і з ням.Dialog (< лац. < грэч.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лямэнты ’сродкі, якія выплочваюцца на ўтрыманне непрацаздольных дзяцей’ (швянч., Сл. ПЗБ). Да аліме́нты ’тс’, запазычанага з рус. ці польск. моў, у якіх з франц.aliment ’ежа, прадукты’ < лац.alimentum ’харчы, утрыманне’ (SWO, 21; Шанскі, 1, 75; Даза, 25).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лёндар, лондар ’макацёр’ (ТС) утварылася ў выніку перастаноўкі зычных з рондаль ’каструля з ручкай’ (< польск.rondel ’тс’ < франц.rondelle ’кружок, шайба’). Сюды ж памяншальнае жытк.лёндрік ’малы збан’ (Нар. словатв.) і швянч.лёндрачка ’від міскі’ (Сл. паўн.-зах.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Маза́іка ’рознакаляровы ўзор ці малюнак са шкла, дрэва, мармуру ці інш.’ (ТСБМ). Запазычана праз польск. ці рус. мову з франц.mosaïque < італ.mosaico < с.-лац.musaicum, якое з лац.Musa ’багіня мастацтва’ (Голуб-Ліер, 323; Фасмер, 2, 637).
Праванса́ль ’соус з яечных жаўткоў і алею з дабаўленнем воцату, гарчыцы і іншых вострых прыпраў’ (ТСБМ). З рус.прованса́ль ’тс’, дзе ад франц.á la provençale, літар. ’соус, які зроблены па-правансальскі’ ад назвы вобласці ў Францыі Provence.
