Verbum

анлайнавы слоўнік

эмансіпава́ны

дзеепрыметнік, залежны стан, прошлы час, закончанае трыванне

	адз.			мн.
	м.	ж.	н.	-
Н.	эмансіпава́ны	эмансіпава́ная	эмансіпава́нае	эмансіпава́ныя
Р.	эмансіпава́нага	эмансіпава́най эмансіпава́нае	эмансіпава́нага	эмансіпава́ных
Д.	эмансіпава́наму	эмансіпава́най	эмансіпава́наму	эмансіпава́ным
В.	эмансіпава́ны (неадуш.) эмансіпава́нага (адуш.)	эмансіпава́ную	эмансіпава́нае	эмансіпава́ныя (неадуш.) эмансіпава́ных (адуш.)
Т.	эмансіпава́ным	эмансіпава́най эмансіпава́наю	эмансіпава́ным	эмансіпава́нымі
М.	эмансіпава́ным	эмансіпава́най	эмансіпава́ным	эмансіпава́ных

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

эскаматава́ны

дзеепрыметнік, залежны стан, прошлы час, незакончанае трыванне

	адз.			мн.
	м.	ж.	н.	-
Н.	эскаматава́ны	эскаматава́ная	эскаматава́нае	эскаматава́ныя
Р.	эскаматава́нага	эскаматава́най эскаматава́нае	эскаматава́нага	эскаматава́ных
Д.	эскаматава́наму	эскаматава́най	эскаматава́наму	эскаматава́ным
В.	эскаматава́ны (неадуш.) эскаматава́нага (адуш.)	эскаматава́ную	эскаматава́нае	эскаматава́ныя (неадуш.) эскаматава́ных (адуш.)
Т.	эскаматава́ным	эскаматава́най эскаматава́наю	эскаматава́ным	эскаматава́нымі
М.	эскаматава́ным	эскаматава́най	эскаматава́ным	эскаматава́ных

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

эскаматава́ны

дзеепрыметнік, залежны стан, прошлы час, закончанае трыванне

	адз.			мн.
	м.	ж.	н.	-
Н.	эскаматава́ны	эскаматава́ная	эскаматава́нае	эскаматава́ныя
Р.	эскаматава́нага	эскаматава́най эскаматава́нае	эскаматава́нага	эскаматава́ных
Д.	эскаматава́наму	эскаматава́най	эскаматава́наму	эскаматава́ным
В.	эскаматава́ны (неадуш.) эскаматава́нага (адуш.)	эскаматава́ную	эскаматава́нае	эскаматава́ныя (неадуш.) эскаматава́ных (адуш.)
Т.	эскаматава́ным	эскаматава́най эскаматава́наю	эскаматава́ным	эскаматава́нымі
М.	эскаматава́ным	эскаматава́най	эскаматава́ным	эскаматава́ных

Крыніцы: piskunou2012.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

ДЗЕ́ЯННЕ ў фізіцы, фізічная велічыня, якая мае размернасць здабытку энергіі на час (або імпульсу на перамяшчэнне); адна з найважнейшых характарыстык дыскрэтных мех. сістэм.

У залежнасці ад выбранай фармулёўкі варыяцыйных прынцыпаў механікі выкарыстоўваюцца 2 вызначэнні Дз.: паводле Гамільтана $S = S_{t_{0}}^{t} L d t$ і паводле Лагранжа $W = S_{t_{0}}^{t} 2 T d t$ , дзе $L = T - U$ — функцыя Лагранжа, T і U — кінетычная і патэнцыяльная энергіі сістэмы адпаведна, $t - t_{0}$ — прамежак часу, праз які мех. сістэма пераходзіць з пачатковага ў адвольны, залежны ад часу стан сістэмы. Паняцце «Дз.» выкарыстоўваецца ў аналітычнай механіцы, а пры адпаведных абагульненнях у тэорыі пругкасці, электра- і тэрмадынаміцы, квантавай механіцы і тэорыі поля. Гл. таксама Найменшага дзеяння прынцып.

А.І.Болсун.

т. 6, с. 109

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

БАНЬКО́ЎСКІ-ЦЮ́ЛІГ (Bańkowski-Zullig) Моніка

(н. 12.5.1946, Цюрых),

швейцарская славістка. Скончыла Цюрыхскі ун-т (1973). У 1971—90 у Цюрыхскім ун-це. З 1982 гал. рэферэнт Цэнтр. б-кі Цюрыха. Даследчыца швейц.-слав. сувязяў. Сааўтар зб-каў «Факты і байкі» (1991), «Выгнанне і прытулак» (1994), навук. праектаў «Каменціраваная бібліяграфія па славянскай сацыялінгвістыцы» (т. 1—3, 1981), «Швейцарска-славянскія сувязі ад іх вытокаў. Дакументы і даследаванні» (1988—94). Распрацавала курс «Уводзіны ў беларусістыку» (1984—85). Аўтар публікацый «Адкрыццё незнаёмкі. Беларуская літаратура ў нямецкіх перакладах» (1989), «Беларускі еўрапеец» (пра М.Багдановіча), «Перабудова і моўная палітыка на прыкладзе Беларусі» (абедзве 1991), «Стан і перспектывы беларусістыкі ў Швейцарыі» (1993).

Тв.:

Бел. пер. — Прысутнасць беларускай культуры ў Швейцарыі // Голас Радзімы. 1993. 8 ліп.

У.Л.Сакалоўскі.

т. 2, с. 283

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

АЭРАКАСМІ́ЧНЫЯ МЕ́ТАДЫ,

дыстанцыйныя метады, метады вывучэння наземных аб’ектаў і касм. целаў на значнай адлегласці (з ніжняй атмасферы ці космасу). Уключаюць здымку зямной паверхні і касм. аб’ектаў, фотаграмметрычную (гл. Фотаграмметрыя) апрацоўку здымкаў, агульнае і спец. дэшыфраванне аэрафотаздымкаў. Залежна ад тыпу носьбіта апаратуры адрозніваюць аэракасмічныя метады самалётныя, верталётныя, аэрастатныя, ракетныя, спадарожнікавыя, паводле тыпу прыёмніка выпрамянення — візуальныя, фатаграфічныя, радыеметрычныя і радыёлакацыйныя. У геолага-геафіз. даследаваннях выкарыстоўваюцца аэрафотаздымка, аэрафізічная разведка (здымка), касмічная здымка. Аэракасмічныя метады бываюць актыўныя (вывучаецца адбітае аб’ектамі выпрамяненне пасля іх штучнага апрамянення) і пасіўныя (выкарыстоўваецца ўласнае выпрамяненне целаў або адбітае сонечнае). Па спектральных характарыстыках розных дыяпазонаў эл.-магн. спектра распазнаюцца аб’екты, вызначаецца іх памер, шчыльнасць, хім. састаў, фіз. ўласцівасці і стан. Найб. поўныя і дакладныя звесткі дае адначасовае выкарыстанне некалькіх дыяпазонаў спектра.

т. 2, с. 173

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

гіпно́з

(фр. hypnose, ад гр. hypnos = сон)

1) стан, падобны на сон, які выклікаецца ўнушэннем і суправаджаецца падпарадкаваннем волі спячага таму, хто ўсыпляе;

2) перан. сіла ўплыву, уздзеяння, уласцівая каму-н., чаму-н. (напр. паддацца гіпнозу яго таленту).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

Пла́каць, пла́каці, пла́катэ, пла́кыць, пла́кацца ’праліваць слёзы ад болю, гора і пад.’, ’завываць, скуголіць, жаліцца’ (ТСБМ, Яруш., Др.-Падб., Сл. ПЗБ, ТС; ашм., Стан.; міёр., Нар. лекс.), ’аплакваць’ (ашм., Стан.), ’галасіць па нябожчыку’ (Сцяшк. Сл.), ’пацець (пра шкло)’ (ветк., Мат. Гом.). Укр. пла́кати, рус. пла́кать, польск. płakać, płakać (kogoś) ’аплакваць’, палаб. plokăt, н.-луж. płakaś, в.-луж. płakać, чэш. plakati, славац. plakať, славен. plákati, серб.-харв. пла̏кати, макед. плаче, балг. пла́ча, ст.-слав. плакати сѧ ’аплакваць, плакаць’. Прасл. *plakati sę ’біць сябе ў грудзі ў знак раскайвання або смутку ці жалю’ < і.-е. *plāk‑/*plōk‑: літ. plàkti ’біць, сячы, лупцаваць, хвастаць’, plõkis ’удар палкай, розгай’, лат. placinât ’тачыць’, ’плюшчыць’, ’адбіваць’, ст.-грэч. πλήσσω ’таўчы’, ’біць’, дарычн. πλαγά ’ўдар’, лац. plango ’біць сябе ў грудзі, моцна наракаючы’, гоц. flokan, перфект faíflōkun ’аплаквалі’, ст.-в.-ням. fluohhôn ’праклінаць, ганіць’ (Фасмер, 3, 272; Махэк₂, 453; Бязлай, 3, 46; Банькоўскі, 2, 616). Сюды ж: плакам плачучы, плачо́м плакаць ’слёзна, плачучы, наракаючы са скаргай’, плаклі́вы ’плаксівы’, ’жаласны’ (Нас.; Жд. 3).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сму́так ‘пачуццё суму, маркоты, жалю’ (ТСБМ, Нас., Гарэц., Касп., Ласт., Байк. і Некр., ашм., Стан.), ‘цяжкі час, цяжкі стан, цяжкія абставіны’ (Растарг.), ‘нуда, сум, цяжкія думкі’ (Варл.), смуто́к ‘тс’ (ТС), сму́тны ‘сумны, невясёлы’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Нас., Касп., Шат., ТС, Сл. ПЗБ), смуткава́ць ‘сумаваць, маркоціцца’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Нас., Гарэц., Сл. ПЗБ), ст.-бел. смуток ‘сум, маркота’ (Альтбаўэр), смутныи ‘сумны, невясёлы’ (XVII ст., Карскі 2-3, 446). Укр. сму́ток ‘смутак’, сму́тний ‘смутны’, рус. сму́тный ‘няяркі, невыразны’, польск. smutek, smętek, smutny, чэш. smutek, smutný, славац. smótok, smutny, балг. смътен ‘невыразны, няясны’, макед. сматен ‘тс’, ст.-слав. съмѫтьнъ ‘устрывожаны, збянтэжаны’. Прасл. *smǫtъkъ, *sъmǫtьnъ ад *sъmǫtiti (гл. смута). Мяркуецца, што *sъmǫtek раней уяўляўся як бажаство, якое ўвасабляла ‘смутак, маркоту’, параўн. каш. smątk ‘д’ябал’, укр. гуц. смуч ‘чорт’ (Н. Хобзей, Гуцульска міфологія, 2002, 167), і сму́ток ‘чорт’ (КСТ), параўн. a smútki jehó wiedajuć (Федар. 4). Гл. Цыхун, Бел.-польск. ізал., 148; SEK, 4, 324. Борысь (SEK, 4, 325) і Брукнер (329) лічаць міфалагічнае значэнне другасным.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

аббудо́ваны

дзеепрыметнік, залежны стан, прошлы час, закончанае трыванне

	адз.			мн.
	м.	ж.	н.	-
Н.	аббудо́ваны	аббудо́ваная	аббудо́ванае	аббудо́ваныя
Р.	аббудо́ванага	аббудо́ванай аббудо́ванае	аббудо́ванага	аббудо́ваных
Д.	аббудо́ванаму	аббудо́ванай	аббудо́ванаму	аббудо́ваным
В.	аббудо́ваны аббудо́ванага	аббудо́ваную	аббудо́ванае	аббудо́ваныя аббудо́ваных
Т.	аббудо́ваным	аббудо́ванай аббудо́ванаю	аббудо́ваным	аббудо́ванымі
М.	аббудо́ваным	аббудо́ванай	аббудо́ваным	аббудо́ваных

Кароткая форма: аббудо́вана.

Іншыя варыянты: аббудава́ны.

Крыніцы: dzsl2007.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)