Туле́йкі ‘лыка для пляцення лапцяў’ (Растарг.). Параўн. укр. туле́йка ‘дэталь у возе (колца, што злучае вось з насадам)’ (Нікан., Трансп.), тулі́йки ‘дробнае пер’е ў курэй, якое цяжка выскубаць’; тулі́йка ‘ніжняя частка рога’; рус. туле́йка ‘верхняя частка лапаты, куды ўстаўляецца чаранок’, ‘унутраная частка шапкі’ (СРНГ), польск. tulejka, tuleja ‘трубка’, ‘лейка’, чэш. tulejka, tulajka ‘трубчатая частка прылады для ўстаўкі чаранка’, славац. tuľajka ‘абойма, насадка’, серб. ту́лајка ‘трубачка’, ‘жалезны абруч, які злучае часткі возу’, балг. туле́йка ‘частка сякеры, куды ўстаўляецца тапарышча’. Вытворнае ад прасл. *tulěja/*tulьja ‘трубка’, якое генетычна звязваецца з прасл. *tulъ ‘калчан’, *tuliti ‘гнуць, прыціскаць’, гл. тул 2, туліць. У канкрэтным выпадку гутарка ідзе пра скрутак лыку ў выглядзе трубкі, параўн. в.-луж. tulawa ‘дудачка з вярбы’, славен. tuljáva ‘катушка, шпулька, цэўка’, ‘кароткая трубка’ і інш. (Махэк₂, 648; Борысь, 653; Басай-Сяткоўскі, Słownik, 401; Скок, 3, 520–521; Шустар-Шэўц, 1557; Бязлай, 4, 246; ЕСУМ, 5, 672).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

хто, каго́, каму́, каго́, кім, (аб) кім, займ.

1. пыт. Абазначае агульнае пытанне аб жывых істотах і пра стан каго-н.

Хто ідзе? Хто гэта? Каго ты прывёў?

2. Ужыв. ў знач. вылучальных або ўказальных займеннікаў: «каторы», «той».

Мала хто ўмеў так бегаць.

Многа зробіць, хто рана ўстане.

3. неазнач. Хто-небудзь, хтосьці (разм.).

Каб хто чуў, што ён гаварыў.

4. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы.

У таго добрыя вынікі, хто стараецца працаваць.

5. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы (пераважна пры наяўнасці ў галоўным сказе суадноснага слова «той»).

Хто пытае — той не блудзіць (прыказка). Хто сам на працы гарыць, той і людзям свеціць (прыказка).

6. адносны. Падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы; па знач. адпавядае слову «каторы».

Сабраліся ўсе тыя, хто разам ваяваў.

7. адносны. У спалучэнні з часціцай «ні» пачынае даданы ўступальны сказ.

Мы яго чакаем, хто б ён ні быў.

8. Ужыв. ў размеркавальным знач. пры супастаўленні членаў сказа і сказаў у знач.: «адно..., другое».

Хто спаў, а хто чытаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Theáter

n -s, -

1) тэа́тр

2) тэатра́льнае відо́вішча, спекта́кль

was wird héute im ~ gegében? — што ідзе́ сёння ў тэа́тры?

héute ist kein ~ — сёння (у тэа́тры) спекта́кля няма́

3) разм. тэа́тр; сканда́л

j-m ein ~ máchen — учыні́ць каму́-н. сканда́л

Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.) 

вось​II указальная часц da; hier; das ist;

вось ён ідзе́ da kommt er; (вось менавіта) ében;

вось і ўсё das ist alles;

вось табе́! da hast du’s!;

вось ду́рань! das ist aber ein Dúmmkopf!;

вось як! da sieh mal éiner an!, sieh da!;

вось гэ́тага не хапа́ла ében das hat geféhlt;

вось табе́ на!, вось табе́ ма́еш!, вось табе́ раз! da háben wir’s, da hast du’s

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

пара́дак м Órdnung f -, -en;

наве́сці пара́дак Órdnung scháffen;

прыве́сці ў пара́дак in Órdnung bríngen*;

прыйсці́ ў пара́дак in Órdnung kómmen*;

усё ў пара́дку álles (ist) in Órdnung;

◊ усё ідзе́ сваі́м пара́дкам álles geht séinen Gang;

пара́дак дня Tágesordnung f -, -en;

перайсці́ да пара́дку дня zur Tágesordnung übergehen*;

стая́ць на пара́дку дня auf der Tágesordnung stéhen*;

зняць з пара́д ку дня von der Tágesordnung néhmen*

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

упе́рад прысл разм

1. vórwärts, vorán, voráus, vor;

ісці́ упе́рад vórwärts géhen*; перан vórwärts schréiten*;

упе́рад да перамо́гі! vórwärts zum Sieg!;

2. разм (спярша, раней) künftig, in Zúkunft;

упе́рад бу́дзьце ўва́жлівей! séien Sie künftig vórsichtiger!;

уза́д і упе́рад auf und ab, hin und her;

ні ўзад ні упе́рад wéder vor noch rǘckwärts;

гадзі́ннік ідзе́ упе́рад die Uhr geht vor;

плаці́ць упе́рад voráus(be)zahlen vt

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

лад​I м

1. (грамадская сістэма) Órdnung f -, -en;

грама́дскі лад Geséllschaftsordnung f -, -en;

2. разм (спосаб, уклад) Wéise f -, -n, Art und Wéise; Maníer f -, -en;

на но́вы лад auf néue Art (und Wéise);

на ро́зныя лады́ auf verschíedene Art und Wéise;

◊ спра́ва ідзе́ на лад разм die Sáche klappt, die Sáche geht gut;

усё по́йдзе на лад álles wird ins Lot kómmen

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

бы́ццам

1. злуч. і часц als, als ob, als wenn (+conj);

ты бы́ццам сам гэ́тага не ве́даеш! als ob du das nicht wüsstest!

2. (пры выказванні няўпэўненасці) dass; або не перакладаецца;

ка́жуць, бы́ццам яго́ тут няма́ man ságt, er sei [ist] nicht da; man ságt, dass er nicht da sei [ist];

3. разм (здаецца) es scheint;

мне здае́цца, бы́ццам не́хта ідзе́ es scheint mir, da kommt jémand

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

блакірава́ць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак. і незак.

1. каго-што. Арганізаваць (арганізоўвае) палітычную, гаспадарчую або ваенную блакаду. Блакіраваць абарону праціўніка. □ Следам на гасцінцы паказалася новая калона .. Гэта вялі палонных карнікаў, якія блакіравалі партызанаў на Цаліку. Новікаў. У палове мая фашысты блакіравалі пушчу, у якой дыслацыраваліся партызаны. Карпюк.

2. што. Закрыць (закрываць) пуць паміж станцыямі, карыстаючыся блакіроўкай (у 2 знач.).

3. што. Перагарадзіць (перагароджваць), загарадзіць (загароджваць) праход, шлях і пад. [Даследчая] партыя ідзе далей, а на яе месца прыходзіць земснарад, блакіруе перакат змяістым хобатам пантонных груб. Ракітны.

4. перан.; што. Паралізаваць. Самаўпэўненасць старшыны абяззбройвала, блакіравала волю і намер. Быкаў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

даку́ка, ‑і, ДМ ‑куцы, ж.

Разм.

1. Турбота, клопат. Спіць дзіця, не ведае дакукі. □ — То перш трэба навучыцца, паважаная дзяўчына. Бо мне трэба такія, каб ужо працавалі. А то што ж — замест помачы я буду мець дакуку: абучаць вас. Скрыган.

2. Нуда, маркота. Працаваць адной — дакука, Кліча бабка ўнучку, унука — І палоць, і паліваць, Прарываць і аграбаць. Шушкевіч. Не пісьмы з нейкае дакукі Начамі піша чалавек. Ідзе па лесвіцы навукі, Не адстае: імклівы век. Бялевіч.

3. Зайздрасць, злосць, выкліканыя чым‑н. Другім добрым пластуном аказаўся камандзір падрыўной групы Гнядкоў і трэцім, на здзіўленне і дакуку маладзейшым, — стары Маеўскі. Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)