эмпірыямані́зм, ‑у, м.

Суб’ектыўна-ідэалістычны напрамак у рускай філасофіі пачатку 20 ст., які атаясамлівае грамадскае быццё і грамадскую свядомасць як элементы адзінага (маністычнага) вопыту.

[Ад грэч. empeiría — вопыт і mónos — адзіны.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

афо́рт, ‑а, М ‑рце, м.

Від гравюры на метале, у якім паглыбленыя элементы робяцца траўленнем металу кіслотамі, а таксама адбітак з такой гравюры. Афорты Рэмбранта.

[Фр. eau-forte — азотная кіслата.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фугі́раваць, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак. і незак.

Спец.

1. Праводзіць ва ўсіх галасах адну або некалькі тэм.

2. што. Уносіць у музычны твор элементы фугі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Бурды́хнуцца ’ўпасці’. Гл. бурды́к! Абодва словы, мабыць, гукапераймальнага паходжання. У словах гэтага тыпу часта сустракаюцца «суфіксальныя» элементы велярныя, якія чаргуюцца (k ∼ g ∼ cx, а нават з «палаталізацыяй»: бурды́ц!).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Падо́нкі ’рэшткі вадкасці з асадкамі на дне пасудзіны; дэкласаваныя, разбэшчаныя, злачынныя элементы грамадства’. Суфіксальнае вытворнае ад *падонны < дно (гл.) з Суф. ‑к‑. Другое значэнне — семантычная калька рус. подо́нки.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Рагаце́нька ’абрадавая кветка (вясельная), якая складаецца з жытняга каравайныка, трохзубай рагаценькі і чырвонай хусткі’ (Федар.). Ад рог 1 (гл.), паколькі кветка мае ў сваім складзе вострыя — “рагатыя” элементы.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

элеме́нт

(лац. elementum = стыхія, першапачатковае рэчыва)

1) простае рэчыва, якое ўжо нельга раскласці на больш дробныя (напр. перыядычная сістэма элементаў);

2) састаўная частка чаго-н.; дэталь якога-н. механізма;

3) доля чаго-н. у чым-н. (напр. усходнія элементы ў паэзіі);

4) член сацыяльнай групы (напр. прагрэсіўныя элементы грамадства, злачынныя элементы).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

адкі́ды, ‑аў; адз. няма.

Непрыгодныя рэшткі чаго‑н., адходы; смецце; нечыстоты. Адкіды вытворчасці. Адкіды арганізма. // перан. Падонкі чалавечага грамадства, маральна апусцелыя людзі, злачынныя антыграмадскія элементы. Адкіды грамадства.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Прыбамба́хі мн. л. экспр. ’прычындалы, прыстасаванні’: гармонік з прыбамбахамі (ЛіМ, 1998, 31 ліпеня), прыбамба́сы ’дадатковыя элементы, дэталі’ (Наша Ніва, 1997, 24 сакав.). Відаць, на базе гукаперайманняў бам!, бах!, гл. бахаць.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

хімі́чны, -ая, -ае.

1. гл. хімія.

2. Які мае адносіны да з’яў, што вывучаюцца хіміяй.

Хімічная рэакцыя.

Хімічныя элементы.

3. Звязаны з прымяненнем метадаў хіміі ў вытворчасці, у розных галінах гаспадаркі.

Хімічная апрацоўка глебы.

Хімічныя ўгнаенні.

4. Звязаны з прымяненнем прадуктаў хіміі ў ваенных мэтах.

Хімічная зброя.

○

Хімічны карандаш — карандаш з асобым графітам, які пры змочванні піша як чарніла.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)