Пу́кацца ’лямантаваць, моцна крычаць’: пукаяцца там, аж с шкуры вылазіць (Шат.), ’паміраць (ад болю, ад прагнасці, ад смеху і пад.)’: у раскошы дзеўка аж пукаетца — хочэ замуж (Сержп.). Магчыма, у выніку эліпсіса, параўн.: (крычыць, смяецца і г. д.) аж на ём шкура пукаецца (Сержп.), што зводзіцца да пу́кацца ’лопацца’, гл. пукаць1. Аднак чэш.pykat ’цярпець’, ст.-чэш. ’аплакваць, шкадаваць каго-небудзь, галасіць’, серб.-харв.pȉčiti ’крычаць, плакаць’, якія Гаўлава (Acta Univ. Olomouc., Misc. Ling., 1971, 71–72) лічыць роднаснымі лат.pukātiēs ’наракаць, прычытаць’, а таксама ’стукаць, біць’ і літ.pukuoti ’біць’, сведчаць, магчыма, пра старажытны характар семантычнага пераходу ’біць, лопаць’ — ’лямантаваць’ — ’паміраць’, гл. таксама Кралікава, Česka slavistika, 1998, 50.
грузінскі жывапісец і графік. Нар. мастак Грузіі (1957) і СССР (1972). Герой Сац. Працы (1976). Вучыўся ў Школе жывапісу і скульптуры (Тбілісі, 1910—14). У 1919—26 жыў у Парыжы, наведваў Акадэмію Ронсана. Зазнаў уплыў сярэдневяковага груз. мастацтва і заходнееўрап. плыней 1920-х г. У 1926—32 праф. Тбіліскай АМ. Яго творы насычаны фальклорнымі матывамі, міфалагічнымі і фантаст. вобразамі (алегарычныя і сатыр. карціны, сцэны з жыцця тыфліскай багемы, партрэты, кніжныя іл., тэатр. дэкарацыі). Сярод іх жывапісныя карціны «Рыба Цоцхалі» (1920), «Ніко Пірасмані» (1946), іл. да зб. «Грузінскія народныя песні» Г.Чхіквадзе (1946), да кн. «Віцязь у тыгравай шкуры» Ш.Руставелі (2-е выд. 1976) і інш.Дзярж. прэмія Ш.Руставелі 1965.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
во́ўк, ваўка́ і во́ўка; мн. ваўкі́, ‑о́ў; м.
Дзікая драпежная жывёліна сямейства сабачых. Колькі ваўка не кармі, ён усё роўна ў лес глядзіць.Прыказка.І ваўкі сыты і авечкі цэлы.Прымаўка.
•••
Біты воўк — пра бывалага, вопытнага чалавека.
Воўк у авечай шкуры — пра знешне лагоднага, рахманага, а на самой справе варожага, каварнага чалавека.
Воўк у лесе (за гарою) здох — пра чый‑н. дзіўны, нечаканы ўчынак.
Воўкам глядзець (пазіраць)гл. глядзець.
Лавіць бягучага воўка следгл. лавіць.
Марскі воўк — пра бывалага, вопытнага марака.
Хоць ваўкоў ганяйгл. ганяць.
Хоць воўк траву еш — пра раўнадушныя, абыякавыя адносіны да чаго‑н.
Хоць воўкам выйгл. выць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
In quo nascetur asinus corio, morietur
У якой шкуры асёл народзіцца, у такой і памрэ.
В какой шкуре осёл родится, в такой и умрёт.
бел. Воўк кожны год ліняе, але нораву не мяняе. Хоць трэсні, сініца, не ўзляцець жураўлём. Калі ўродзіцца з лысінкай, то з лысінкай і памрэ. Які нарадзіўся, такі і задавіўся.
рус. Синицу хоть в пшеницу ‒ ничего не сделаешь.
фр. Quand on est bête c’est pour longtemps (Когда дурак, то это надолго). Le loup mourra dans sa peau (Волк умрёт в своей шкуре).
англ. Blood will tell (Кровь скажется). Cat after kind (Кот котом). Can the leopard change his spots? (Может ли леопард изменить свои пятна?).
нем. Der Wolf stirbt in seiner Haut (Волк издохнет в своей шкуре).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Laeditur urbanus, non claudicat inde Romanus
Пакалечыў сабе нагу Урбан, але не кульгае з-за гэтага Раман.
Повредил себе ногу Урбан, но не хромает из-за этого Роман.
бел. Чужая болька не баліць. Што дразду па чужому гнязду. На чужой шкуры і вала спёк бы, а на сваёй ‒ і камара не заб’е.
рус. За чужою щекою зуб не болит. Чужая болячка в боку не сидит. По чужой шкуре не больно. Чужое горе не болит. Чужая слеза ‒ вода/что с гуся вода. Чужая беда ‒ людям смех.
фр. Mal d’autrui n’est que songe (Чужая беда ‒ только сон).
англ. He jests at scars that never felt a wound (Указывает на шрамы тот, у кого не было ран).
нем. Fremder Schmerz geht nicht ans Herz (Чужая боль не доходит до сердца).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
касма́ты, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. З доўгай густой поўсцю; лахматы. Касматы сабака. Касматы мядзведзь. □ На загнетку, прыпёршыся да засланкі, дрэмле касматая, падобная на лісу, кошка.Чыгрынаў.// Зроблены са шкуры з доўгай і густой поўсцю (пра адзенне). Касматая шапка. Касматы кажух.
2. Аброслы доўгімі валасамі; валасаты. Касматая галава. □ [Адам Блецька] аброс і схуднеў, стаў касматы і страшны.Чорны.// Растрапаны, ускудлачаны (пра валасы). Касматая барада. Касматыя валасы.
4.перан. З густым, няроўным лісцем, веццем. Глухой сцяной .. касматага хвойніку пачынаўся балотны лес.Галавач.Глуха шумелі, стагналі касматыя яліны.Лынькоў.// Які мае выгляд шматкоў, касмыкоў, з краямі ў выглядзе шматкоў (пра туман, воблакі і пад.). Узрываліся самалётныя бакі, высока ўскідваючы касматыя лапы агню.Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фу́тра, ‑а, н.
1. Валасяное покрыва на целе жывёл; шэрсць. Заглянуў Мароз у дупло, а там вавёрка ў шэрым футры спіць ды яшчэ хвосцікам, быццам коўдрай, накрылася, — добра ёй!П. Ткачоў.
2. Вырабленая шкура пушнога звера. Нарушэвіч пакорпаўся ў клумку і дастаў адтуль пышнае футра выдры.Машара.// Гэтыя шкуры як прадмет гандлю, вытворчасці. Лес, футра, бярозавы дзёгаць, шкіпінар ішлі ў многія краіны.«Звязда».Каштоўнае футра гэтага звера [бабра] скуплівалі замежныя камерсанты — яны плацілі чыстым золатам.Масарэнка.
3. Зімовая вопратка з вырабленых шкур пушнога звера. Казік памог.. [Мікалаю Мікалаевічу] ўздзець вялікае футра, падаў шапку.Грахоўскі.Вось па вуліцы ідзе дама ў кароткім футры з шэрага каракулю.Новікаў./уперан.ужыв.Разам з хмарамі, якія віселі.. футрамі над зямлёй, завандравалі вятры.Бядуля.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мядзве́дзьм.
1.заал. Bär m -en, -en;
бе́лы мядзве́дзьÉisbär m;
бу́ры мядзве́дзь Bráunbär m;
гімала́йскі мядзве́дзь Krágenbär m;
вучо́ны мядзве́дзь Tánzbär m;
◊
на жывы́м мядзве́дзю шку́ры не купля́й man soll die Bärenhaut nicht verkáufen, bevór man den Bären erlégt hat;
2.разм. (пра чалавека) Bär m -en, -en, únbeholfener [gróber, únerzogener] Mensch, Tóllpatsch m -(e)s, -e
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
*Залі́ць1, золи́ць ’дапякаць’ (Нас.). Рус.наўг., валаг., ярасл., кастр., арханг., маск., сімб.золи́ть ’дапякаць’, укр.золи́ти ’лаяць’, славен.zoliti ’крычаць, бурчаць’, балг.золя́ ’пасыпаць (соллю, перцам)’ (Гераў); параўн. серб.-харв.зо̑љ, зо́ља ’аса’ (якое, аднак, Скок, 3, 664, звязвае з гукапераймальным дзеясловам zújati). Вытворнае назаля́ць (ТСБМ). Даль (1, 691) лічыў золить ’заліць1’, і ’заліць2’ значэннямі аднаго і таго ж слова. Тады заліць1 — перанос ад заліць2 ’апрацоўваць лугам’. Ці суадносіцца славен. слова з бел., — няпэўна. Гл. яшчэ зло.
Залі́ць2 ’апрацоўваць шкуры растворам вапны’ (ТСБМ). Рус.золи́ть, укр.золити ’тс’ і ’парыць бялізну ў растворы попелу’, польск.zolić ’мачыць, парыць у попеле’, ’пэцкаць’, чэш.дыял.zoliť ’пэцкаць’, н.-луж.zoliś ’мачыць, парыць у лузе’. Ст.-рус.золити ’тс’ (XVII ст.). Дзеяслоў з суф. ‑і‑ць ад наз. зала1 (гл.).
Заліць3 ’пакрыць вадкасцю’. Рус.зали́ть ’тс’, укр.залити, польск.zalać і г. д. Прэфіксальны вытворны: за + ліць (гл. ліць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нагаві́цы ’штаны’ (ТСБМ, жлоб., Мат. Гом., Сцяшк. Сл.; слуц., ганц., пруж., беласт., Сл. ПЗБ), ’рукавіцы’ (докш., Цыхун, вусн. паведамл.), укр.ногавиці ’штаны суконныя’, ногавиця ’калашына’, рус.нога́вицы, ногави́цы ’шкарпэткі, гамашы’, ногави́цы ’частка адзення ці абутку, якая прыкрывае калені і галёнкі’, ’рукавіцы без пальцаў, каб рваць каноплі ці лён’, польск.nogawicy ’штаны’, ’панчохі, шкарпэткі’, nogawica ’калашына’, чэш., славац.nohavice ’калашына’, ’штаны’, в.-луж.nohajcy ’панчохі’, н.-луж.nogawica ’штаны’, славен.nogavica ’панчоха, шкарпэтка’, серб.-харв.но̀гавица ’калашына’, балг.нога́вици ’абмоткі з казінай шкуры, якія надзяваюцца пастухамі для аховы ног ад калючак’, макед.ногавица ’калашына’. Прасл.*nogavica, вытворнае ад noga, паводле Махэка, па ўзору rǫkavica (< rǫkavъ), паколькі адсутнічае прыметнік *nogavъ (Махэк₂, 401); развіццё семантыкі ад першапачатковага ’тое, што надзяваецца на нагу’ да ’штаны’; спецыфічнае для ўсходнеславянскіх гаворак значэнне ’рукавіца’, відаць, вынік пераносу назвы па функцыі (’тое, што служыць для аховы канечнасцей’) — ці не перажытак старога сінкрэтызму назваў, што абазначалі адначасова і верхнія і ніжнія канечнасці, параўн. лат.nagas ’рукі і ногі’ і інш.? Гл. таксама ганаві́цы.