Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Abducet praedam, qui accurrit prior
Панясе здабычу той, хто прыбег першым.
Унесёт добычу тот, кто прибежал первым.
бел. Хто ўперад заедзе, той уперад змеле.
рус. Кто первее, тот правее. Кто первый пришёл, первый молол.
фр. Le premier arrivé est le premier servi (Кто первым пришёл, того первым и обслужили). Les premiers sont devant (Первые ‒ впереди).
англ. First come, first served (Кто пришёл первым, обслужен первым).
нем. Wer zuerst kommt, mahlt zuerst (Кто первый приходит, первым и ест).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Верціхвост ’разнавіднасць вераб’я’ (КТС). Укр.палес.вэртыхви́стка ’сітаўка’; ’пліска’. Да вярцець і хвост (гл.). Аналагічна ў іншых слав. мовах: рус.вертише́йка, вертиголо́вка, укр.вертигу́зка, палес.ве̂ртыго̂ло́в, серб.вр̀тигуз, вр̀тиреп ’сітаўка, Motacilla alba’. У выніку пераносу значэння ўтварылася міёр.вярціхво́ст ’непаседлівы чалавек, які ўвесь час снуе ўзад-уперад’ (З нар. сл.). Сюды ж верціхвостка ’назва птушкі’, а таксама ’шалахвостка (пра жанчыну)’. Аналагічна рус.вертихвостка ’тс’ і ўкр.вертихвістка ’ветрагонка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
уза́д, прысл.
Назад; у процілеглы бок. [Васіль] пацягнуў гармату ўзад да таго дома, з якога ад куляў сыпалася тынкоўка.Карпюк.
•••
Ні ўзад ні ўперад — ні сюды ні туды.
Узад і ўперад; узад-уперад (здзеясловаміруху) — з аднаго канца ў другі, сюды і туды. Штурхаючыся, збіваючы людзей з ног, Толя бегаў ўзад і ўперад.Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
vorn
I
adv напе́радзе; спе́раду, спача́тку
nach ~ — напе́рад, упе́рад
von ~ — спе́раду; спача́тку
II
разм. = vor den
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
БЛЮ́ХЕР (Blücher) Гебхард Леберэхт фон Вальштат
(Wahlstatt; 16.12.1742, г. Ростак, Германія — 12.9.1819),
прускі ваен. дзеяч, ген.-фельдмаршал (1813), князь Вальштацкі (1814). Пачаў службу ў швед. арміі (1758). У час Сямігадовай вайны 1756—63 трапіў у прускі палон, стаў прускім афіцэрам (1760). Камандаваў кав. корпусам у вайну 1-й кааліцыі супраць рэсп. Францыі 1793—94, прускім авангардам у Іена-Аўэрштэцкай бітве 1806, прускімі войскамі ў Памераніі (1807—11), рус.-прускай Сілезскай арміяй (1813) і інш. Асабліва вызначыўся ў Лейпцыгскай бітве 1813 і каля Ватэрлоо (1815). За свае ваен. поспехі празваны «маршал Уперад».
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Перш ’раней, некалі, уперад’, ’спачатку’ (ТСБМ, Нас., Мядзв., Гарэц., Вяр., Шат., ТС, Растарг., Бяльк.; астрав., смарг., глыб., швянч., Сл. ПЗБ; докш., Янк. Мат.; Хрэст. дыял.), ’перш-наперш’ (сміл., Станк.; паст., ваўк., воран., Сл. ПЗБ), пэрш ’тс’ (кобр., кам., Сл. ПЗБ) — прыслоўе ў форме вышэйшай ступені (ад пе́ршы1 — гл.) утворана па ўзору суплетыўных форм менш, лепш, больш, горш. Сюды ж перш‑на́перш ’перш за ўсё’ (ашм., Стан.), перш‑напершу, перш‑на́пярш ’тс’ (віл., пух., Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адчэ́п, ‑а, м.
1. Адзін або некалькі вагонаў, адчэпленых ад поезда. Яшчэ і яшчэ пасылае Шчупак уперад адчэпы, і кожны з іх ідзе на свой, загадзя вызначаны, пуць.Васілёнак.
2.‑а. Прыстасаванне для вызвалення зачэпленых пад вадой кручка, блешні. Адчэп — важнае металічнае кальцо на доўгім шнуры. Вудзільна прадзяецца праз кальцо, якое затым слізгае ўніз па лёсцы і сваёю вагой ударае па кручках.Матрунёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вперёднареч.
1. напе́рад, упе́рад;
вперёд, к побе́де! напе́рад да перамо́гі!;
2.(впредь) разг. надале́й; у дале́йшым;
3.(авансом) разг. напе́рад;
взять пла́ту вперёд узя́ць пла́ту напе́рад;
4.(прежде) разг.упе́рад, ране́й;
5.предлог с род., разг. (раньше кого-, чего-л.) ране́й за;
он прие́хал вперёд всех ён прые́хаў ране́й за ўсіх;
◊
(сде́лать) шаг вперёд (зрабі́ць) крок напе́рад;
ни взад ни вперёд ні ўзад ні ўпе́рад.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)