ар’ерсцэ́на
(ад фр. arriére = задні + scéne = сцэна)
тэатр. задняя частка сцэны 1, якая з’яўляецца рэзервовым памяшканнем для ўстанаўлення дэкарацый (проціл. авансцэна).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
АПАФЕО́З
(ад грэч. apotheōsis абагаўленне),
1) услаўленне, узвелічэнне падзеі, з’явы, асобы; урачыстае завяршэнне падзеі. У стараж. егіпцян, потым у грэкаў і рымлян — абагаўленне правіцеляў за іх асаблівыя заслугі. Апафеоз, які з цягам часу трансфармаваўся ў культ правіцеляў, браў пачатак у стараж. блізкаўсх. традыцыі прылічэння цароў да багоў або сыноў божых. Матывамі ўслаўлення духоўнай велічы народа, чалавека, выдатных гіст. ці грамадскіх падзей прасякнуты многія творы сусветнай л-ры і мастацтва, у т. л. бел. пісьменнікаў, паэтаў і дзеячаў культуры.
2) Заключная ўрачыстая масавая сцэна святочнай канцэртнай праграмы, спектакля, поўная асаблівага ўздыму, велічы. Напр., усхвалявана, урачыста гучыць заключная сцэна драмы Я.Купалы «Раскіданае гняздо», калі героі, ахопленыя духоўным парывам і высакароднай мэтай, ідуць на Вялікі сход, па Бацькаўшчыну. Апафеоз можа быць таксама самаст. часткай паказу свята, шэсця (звычайна без тэксту) з выкарыстаннем выразных вобразаў, сюжэтаў, дэкарацыйнага афармлення, касцюмаў, бутафорыі.
т. 1, с. 420
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
эпіло́г, ‑а, м.
Заключная частка літаратурнага твора, якая змяшчае кароткія звесткі пра далейшы лёс яго герояў. Надумана выглядаў эпілог рамана — сустрэча Тацяны з бацькам Віці Барысам Каганскім пасля вайны. Дзюбайла. // Заключная сцэна ў оперы. Урачысты эпілог оперы «Іван Сусанін». // перан. Канец, развязка чаго‑н. Эпілог паўстання. □ Іх [воінаў] нездарма хавалі ля дарог: Вандроўнікі тут слухаць будуць вечна Кароткага жыцця бясконцы эпілог. Жычка.
[Грэч. epílogos — пасляслоўе.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
апафео́з
(гр. apotheosis = абогатварэнне)
1) праслаўленне, узвелічэнне якой-н. асобы, з’явы, падзеі;
2) урачыстая заключная сцэна ў некаторых спектаклях з удзелам усіх выканаўцаў.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
эпіло́г
(гр. epilogos)
1) заключная частка літаратурнага твора, у якой коратка паведамляецца пра далейшы лёс герояў;
2) заключная сцэна ў оперы;
3) перан. канец, развязка чаго-н.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Ма́са ’колькасць матэрыі, якая складае цела’, ’вялікая колькасць, мноства, шмат чаго-небудзь’, ’мноства рэчыва без пэўнай формы’, ’народ, шырокія колы насельніцтва’ (ТСБМ, Яруш., ТС). Еўрапейскае слова. У бел. мову запазычана з польск. і, магчыма, паўторна з рус. мовы, у якіх з новав.-ням. Masse (XVI ст.) або з франц. masse > лац. massa ’злітак’, ’ком, глыба, кавалак’, ’хаос’ < ст.-грэч. μᾶζα ’цеста’, ’ячменны хлеб’ < μάσσω ’мяшаю, размешваю’. Сюды ж масаві́к ’той, хто вядзе работу ў масах’, ’арганізатар масавых гульняў’ (ТСБМ), ма́савыя ’летняе свята саўгаснікаў’ (віл., Нар. сл.), масо́ўка ’масавая сцэна ў спектаклі, фільме’, ’масавая прагулка’, ’тайны рэвалюцыйны сход’ (ТСБМ) — усе з рус. мовы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тэа́тр ‘род мастацтва, прадстаўленне відовішчаў’, ‘памяшканне са сцэнай і залам’, ‘месца важных падзей’ (ТСБМ, Пятр.), тэа́тар, тэа́тр (Некр. і Байк.), ст.-бел. театръ, театрумъ ‘тэатр, сцэна, памост’ (1638 г). Запазычана або са ст.-польск. teatr, teatrum, якія праз лац. theātrum узыходзяць да ст.-грэч. θέατρου, іян. υέητρον ‘гледачы, публіка ў тэатры’, ‘прадстаўленне’, або непасрэдна ад лац. theātrum, пра што сведчыць ранняя фіксацыя ў старабеларускай мове формы театрумъ (Булыка, Лекс. запазыч., 167). Прысутнічае не ва ўсіх славянскіх мовах, параўн. чэш. divadlo, славац. divadlo, харв. gledalîšte, што тлумачаць уплывам пурыстычных тэндэнцый (Чарных, 2, 231–232; ЕСУМ, 5, 534; Скок, 1, 568; Фасмер, 4, 34).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пантамі́ма, ‑ы, ж.
1. Тэатральны спектакль, у якім дзеючыя асобы выражаюць свае думкі і пачуцці не словамі, а мімікай, жэстамі, пластычнымі рухамі. // Адпаведны жанр у тэатральным мастацтве. // Цыркавы паказ феерычнага характару, у якім асобныя нумары злучаны пэўным сюжэтам.
2. Сюжэтная сцэна ў балеце, оперы, драме, заснаваная на драматычна выразнай ігры без слоў.
3. Жэсты, міміка як сродак размовы (звычайна пры няведанні або слабым веданні мовы).
[Ад грэч. pantómimos — які ўсё пераймае, імітуе.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
scene [si:n] n.
1. ме́сца дзе́яння (у п’есе, рамане і да т.п.);
The scene is laid in France. Дзеянне адбываецца ў Францыі.
2. ме́сца (падзеі);
the scene of operations тэа́тр вае́нных дзе́янняў
3. відо́вішча; пейза́ж, краяві́д;
a typical scene of English life тыпо́вая карці́на англі́йскага жыцця́
4. сцэ́на, сканда́л;
make a scene учыні́ць сканда́л
5. theatre сцэ́на, з’я́ва;
the duel scene in “Hamlet” сцэ́на дуэ́лі ў «Га́млеце»;
an act of four scenes акт з чатыро́х дзе́яў
6. pl. scenes дэкара́цыя;
change/shift the scenes мяня́ць дэкара́цыі
♦
behind the scenes за кулі́самі; закулі́сна; у кулуа́рах;
behind the scenes of politics у паліты́чных кулуа́рах;
be on the scene прысу́тнічаць;
set the scene (for smth.) падрыхтава́ць гле́бу (для чаго́-н.);
His arrival set the scene for another argument. Яго прыезд стаў прычынаю яшчэ адной спрэчкі.
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
інсцэні́раваць
(ад ін- + сцэна)
1) надаваць літаратурнаму твору сцэнічную форму (напр. і. раман);
2) перан. прытворна рабіць што-н. з намерам выдаць яго за сапраўднае (напр. і. вяселле).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)