◎ Кво́чка ’курыца, якая сядзіць на яйцах, квактуха’ (Мат. Гом.). Да квока (гл.). Квочка < і*квок‑ька.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

расквакта́цца, ‑квакчуся, ‑квокчашся, ‑квокчацца і расквахта́цца, ‑квахчуся, ‑квохчашся, ‑квохчацца; зак.

Пачаць моцна і доўга квактаць (квахтаць). [Стась:] Ну чаго вы так расквакталіся над ёй? У яе яшчэ ўсё жыццё наперадзе. Губарэвіч. Расквахталася, як курыца на дождж. Прымаўка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Вушла́чка ’курыца, у якой па баках галавы вырастае чубок’; ’зімовая шапка’ (навагр., Жыв. сл.). Ад вушлаты (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

захлю́паць ​1, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.

Разм. Абпырскаць, абліць вадой, граззю і пад. Ядзя стаяла, абтрасалася, нібы мокрая курыца. — Захлюпаю падлогу, — апраўдвалася яна. — Бач, як цячэ... Новікаў.

захлю́паць ​2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.

Разм. Пачаць хлюпаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

квакту́ха і квахту́ха, ‑і, ДМ ‑тусе, ж.

Курыца, якая выседжвае або водзіць куранят. Квактуха голасна квактала, А кураняткі чарадою Паслушна ўсюды йшлі за ёю. Колас. Вясною маці пазычыла некалькі густых яец і пасадзіла ў рэшаце квактуху. Грамовіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

◎ Пы́рка ’кукіш’: дай яму пырку (шальч., Сл. ПЗБ). Няясна, магчыма, пераноснае ад нырка ’курыца’ (гл. ныр 2), параўн. рус. нырка ’penis’ (гл. Фасмер, 3, 420, ад нырять, пыр, гл. таксама Этимология–1997–1999, 50) і ’курыца’, што звязана з пырыць ’распіраць, пучыць’ (гл.), пра аднакарэнныя пашыраныя асновы *рык‑, *рьпкі‑ і пад. гл. Трубачоў, Зб. памяці Талстога, 1, 312.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

чубаты, ✂.

  1. З чубам.

    • Чубатая курыца.

  2. Як састаўная частка некаторых батанічных і заалагічных назваў.

    • Ч. шалфей.
    • Ч. рабчык.

|| наз. чубатасць, ✂.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

но́ский

1. (прочный — об одежде, обуви и т. п.) мо́цны; но́скі;

2. / но́ская ку́рица нясу́чая ку́рыца; (несушка) нясу́шка, -кі ж.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

Ку́ра ’курыца’ (Мат. Гом., Сл. паўн.-зах., ТС, Ян., Сцяшк., Маш., Жд. 3, ДАБМ, С. Некр., Янк. II). Гл., кур.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

шашо́к, ‑шка, м.

Драпежны звярок сямейства куніц з каштоўным пушыстым футрам. Звалілася была з шаста і закудахкала курыца. Пасля адразу ж сціхла, як бы яе шашок лапнуў за горла. Шашок часта прыходзіць у хлеў. Пташнікаў. // Футра гэтай жывёліны. Шапка з шашка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)