Стакало́с ‘каласоўнік’ (стол., лельч., жытк., мазыр., Расл. св.; ЛА, 1), стоколо́с, стоколо́са ‘гірса’ (ТС), укр. стоко́лос, рус. стоко́лос, польск. stokłos, чэш. stoklosa, славац. stoklas, серб.-харв. сто̀класа, славен. stóklas. Прасл. *stokolsъ; ад сто і колас (Міклашыч, 335; Фасмер, 3, 764). Махэк₂ (579) заўважае, што лічэбнік сто не мае канкрэтнага значэння, абазначае толькі вялікую колькасць каласкоў у гэтай расліны ў параўнанні з адным коласам культурных збожжавых раслін.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сузо́р’е ’ўчастак зорнага неба, група зорак, аб’яднаных агульнай назвай’ (ТСБМ, Байк. і Некр.). Да су- і зара, зорка; калька т. зв. еўрапейскіх культурных слоў, параўн. укр. сузі́рʼе ’тс’, рус. созве́здие, чэш. souhvězdí, славац. súhvezdie, славен. sozvezdje, серб.-харв. са̀звежђе, балг. съзве́здие, макед. созвездие, што калькуюць лац. constellatio ’ўзаемнае размяшчэнне нябесных цел’. Гл. ESSJ SG, 1, 240; Борысь, Prefiks., 117. Да семантыкі параўн. польск. gwiazdozbiór ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
патэрналі́зм
(англ. paternalism, ад лац. paternus = бацькоўскі)
1) від дабрачыннасці, які выяўляецца ў клопаце кіраўніцтва ўстановы або прадпрыемства аб бытавых і культурных умовах падначаленых;
2) апека буйных дзяржаў пад больш слабымі краінамі, калоніямі, тэрыторыямі.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
іхнеўмо́н
(гр. ichneumon)
1) від мангуста, які водзіцца ў Паўн. Афрыцы і Паўд.-Зах. Еўропе;
2) перапончатакрылае насякомае сям. наезнікаў, якое выкарыстоўваецца для барацьбы са шкоднікамі культурных раслін.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
тэлено́мус
(ад тэле- + гр. nomos = месца пражывання)
насякомае атрада перапончатакрылых, якое паразітуе ў яйцах матылёў, клапоў, мух і іншых насякомых; выкарыстоўваецца ў біялагічнай барацьбе са шкоднікамі культурных раслін.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Кві́нта ў выразе павесіць нос на квінту (ТСБМ, Янк. БП). Зыходзячы з гісторыка-культурных меркаванняў, запазычанне з польск. kwinta (музычны тэрмін). Параўн. польск. spuścić nos na kwintę ў тым жа значэнні. Трэба адзначыць, што ў польскім выразе іншы дзеяслоў (спусціць), які звязвае метафарычнае значэнне з прамым, паколькі адно са значэнняў польск. kwinta ’найтанчэйшая струна ў скрыпцы’. Такім чынам, першаснае прамое значэнне ’спусціць струну’. Параўн. яшчэ spuścić kwintę z basu ’панізіць тон’ (Слаўскі, 3, 492).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сугу́к ’зычны гук’ (Станк.). Як лінгвістычны тэрмін калька т. зв. культурных еўрапейскіх тэрмінаў, параўн. чэш. souhlaska, макед. согласка і пад., у аснове якіх лац. consonāns ’тс’ (Сной₂, 680); варыянт зычны або сугалосны гук (зык) ’тс’ (Некр. і Байк.) калькуе рус. согла́сный звук, у сцягненай форме параўн. славен. soglasnik, серб.-харв. сугласник ’тс’ (ESSJ SG, 1, 240). Да су- і гук, да семантыкі параўн. сугу́чны ’калі гук да гуку пасуе’ (Варл.), г. зн. ’які вымаўляецца разам з галосным’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пра́ца
(польск. praca, ад чэш. práce)
1) дзейнасць чалавека, накіраваная на стварэнне матэрыяльных і культурных каштоўнасцей (напр. фізічная п., разумовая п.);
2) служба (напр. месца п.);
3) навуковы твор (напр. літаратуразнаўчая п., мовазнаўчая п).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
рэцэ́пцыя
(лац. receptio = прыняцце)
1) запазычванне дадзеным грамадствам сацыялагічных і культурных форм, што ўзніклі ў іншай краіне або ў іншую эпоху;
2) успрыманне рэцэптарамі энергіі механічных, тэрмічных, электрамагнітных, хімічных і іншых раздражняльнікаў і ператварэнне яе ў нервовыя сігналы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
глуш, ‑ы, ж.
1. Густа зарослы ўчастак лесу. Перасяляюцца штодня з глушы Лясной К нам ліпы ў мінскія алеі. Астрэйка. Пайшоў мядзведзь па лесе, Далёка ў глуш залез.. Журба.
2. Аддаленае ад паселішчаў пустыннае месца. А раней тут была глуш. Шэсцьдзесят кіламетраў трэба было ехаць на балаголы, каб трапіць на адну з бліжэйшых чыгунак. Ермаловіч. // Аддалены ад культурных цэнтраў населены пункт; захалусце. Дзяцінства і юнацтва Змітрака Бядулі прайшлі ў вясковай глушы. Каваленка.
3. Позняя, глухая пара; цішыня. Глуш начы разлеглася шматвёрстая, Не чуваць гамонкі анідзе. Панчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)