дэтэрміні́зм

(ад лац. determinare = вызначаць)

філасофская канцэпцыя, якая прызнае аб’ектыўную заканамернасць і прычынную залежнасць усіх з’яў прыроды і грамадства (проціл. індэтэрмінізм).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Незале́жнасць ’самастойнасць, аўтаномнасць’ (Яруш., Некр. і Байк., БРС, ТСБМ), укр. незалежність ’самастойнасць, непадпарадкаванасць’. Запазычана з польск. niezależność ’тс’ або ўтворана на мясцовай глебе ад зале́жны, зале́жнасць ’несамастойнасць’, якое ў сваю чаргу, відаць, запазычана з польск. zależny, zależność ’тс’, ад zależeć ’быць залежным, несамастойным’ (< za‑leżeć, гл. ляжа́ць). На базе гэтай жа мадэлі прыназоўнік *za + дзеяслоў стану (спакою), аднак з іншым лексічным напаўненнем, утвораны рус. незави́симость (ад за‑висеть ’залежаць’), чэш. nezávislost, славен. nezavisnost, серб.-харв. неза́висност, балг. незави́симост, макед. независност і г. д.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

псіхаана́ліз, ‑у, м.

1. У псіхіятрыі — метад лячэння неўрозаў, які заключаецца ў выяўленні падсвядомых слядоў афектыўных перажыванняў, што ляжаць у аснове неўрозаў.

2. Ідэалістычны напрамак у буржуазнай псіхалогіі і псіхапаталогіі, які імкнецца ўсе псіхічныя праявы чалавека паставіць у залежнасць ад біялагічных інстынктаў і сцвярджае панаванне «падсвядомага» над «свядомым».

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

хало́пства, ‑а, н.

1. У Старажытнай феадальнай Русі — форма феадальнай залежнасць, блізкая да рабства. Аддаць у халопства.

2. зб. Халопы. Халопства ўсхадзілася не на жарты.

3. перан. Паводзіны, уласцівыя халопу (у 2 знач.). Халімон паспрабаваў пагаліцца ў ногі. — Вось яно. Думкі — думкамі, а з халопства не вырас. Караткевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ГЕРАІ́Н,

алкалоід опіуму (застылы сок макавак). Адносіцца да групы наркатычных сродкаў. Болепатольнае дзеянне гераіну вышэйшае, чым у марфіну. Мае моцны эйфарычны эфект; да гераіну хутка развіваецца залежнасць (наркаманія). Вытв-сць і ўжыванне гераіну на Беларусі забаронены.

т. 5, с. 166

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

адно́сіны, -сін.

1. гл. аднесціся, адносіцца.

2. Сувязі паміж людзьмі, пэўнымі групамі або краінамі, якія ўзнікаюць у працэсе іх дзейнасці; погляд на што-н., характар паводзін, абыходжання каго-н. з кім-, чым-н.

А. паміж бацькамі і дзецьмі.

Дыпламатычныя а.

3. Дачыненне да каго-, чаго-н.; узаемная сувязь, залежнасць з’яў або іх кампанентаў.

Мець а. да гандлю.

А. прычыны да выніку.

◊

Ва ўсіх адносінах — з любога пункту гледжання.

У адносінах да каго-чаго — ужыв. ў якасці прыназоўніка са знач. напрамку дзеяння.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

ізатэ́рмы

(ад ba- + -тэрмы)

1) ізалініі тэмпературы паветра, вады, глебы;

2) лініі на дыяграме, якія паказваюць залежнасць паміж фізічнымі велічынямі пры пастаяннай тэмпературы.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

прыго́нны I (пригоняемый) приго́нный;

п. лес — приго́нный лес

прыго́нны II ист.

1. прил. крепостно́й;

~нная зале́жнасць — крепостна́я зави́симость;

2. в знач. сущ. крепостно́й;

○ ~ннае пра́ва — крепостно́е пра́во

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

патрана́т, ‑у, М ‑наце, м.

1. У Старажытным Рыме — асобая форма апёкі, якая ўстанаўлівала матэрыяльную залежнасць кліентаў (ненаўнапраўных ці бедных грамадзян) ад патронаў ​2 (у 1 знач.).

2. Апякунства наогул з боку каго‑н.

3. У СССР — выхаванне дзяцей-сірат і дзяцей, страціўшых сувязь з бацькамі, у сем’ях працоўных пад кантролем дзяржаўных органаў.

[Лац. patronatus.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

індэтэрміні́зм

(ад ін- + дэтэрмінізм)

філасофская канцэпцыя, якая, у процілегласць дэтэрмінізму, адмаўляе ўсеагульную заканамернасць і прычынную залежнасць з’яў прыроды і грамадства і прызнае наяўнасць беспрычыннай выпадковасці.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)